De oorsprong van de kerstboom

Abe de Verteller — Mon, 19 Dec 2016 14:39:21 +0000

Met kerst is hij prominent aanwezig in menig huis; de spar als kerstboom. Maar waarom staat hij daar? Het is gezellig, het hoort bij de kerst en mijn ouders hadden ook al een kerstboom in huis, kan je zeggen. Maar dat zijn geen echte antwoorden. Ik stel twee mogelijke verklaringen voor: één christelijke en één heidense.

De christelijke oorsprong van de kerstboom

24 december is niet alleen ‘kerstavond’, maar ook de feestdag van Adam en Eva waarop men in de middeleeuwen in de kerk – of in het voorportaal – het paradijsspel opvoerde. Het belangrijkste rekwisiet in dit toneelspel is de boom van kennis van goed en kwaad. Deze ‘paradijsboom’ werd veelal voorgesteld door een spar met daarin vergulde appels. Met de telkens groter wordende populariteit van kerst sneeuwde het paradijsspel en het verhaal van Adam en Eva onder, maar de boom bleef zijn plekje in het huis houden. Tot in de negentiende eeuw bleef men in veel Duitse gezinnen de kerstboom paradijsboom noemen en traditioneel lagen er figuren van Adam, Eva en de slang onder. (1)

Deze theorie verheldert veel van de betekenis van de kerstboom. Adam en Eva leefden in het gouden tijdperk. Een periode met eeuwige lente, onschuld en vrede. Het zal niet toevallig zijn geweest dat dit herdacht werd op 24 december als de zon op zijn laagste punt is en even stil lijkt te staan, in een periode tussen het oude en het nieuwe jaar in. De twaalf heilige nachten van kerst werden gezien als zo’n gouden periode waar de tijd nog geen vat op heeft. Met name de kerstnacht komt in legenden voor als een nacht waarin je de dieren kan verstaan en waarin bomen plotseling blad, vrucht en bloesem krijgen. Dit idee van een Gouden tijd die je ritueel kan vieren in de midwinter is ouder dan het christendom. Het werd ook al gevierd door de Romeinen tijdens de Saturnalia (in de periode van 17 december tot en met 23 december). Ook tijdens de Saturnalia werden groene takken binnen gehaald, met name hulsttakken. Het immer groene blad van hulst en den of spar zijn tekens van een eeuwige lente, de levenskracht die nooit zal sterven.

Als het paradijs verbeeld moest worden bij het spel van Adam en Eva op 24 december was het meest duidelijke teken hiervan een altijd groene boom, waarin appelen hingen als symbool van de eeuwige lente die er ooit was in het tijdperk van onschuld van de mensheid. Ook hingen er wafeltjes in als teken van de hostie en als teken van de verlossing van de erfzonde die Jezus Christus door zijn komst heeft gebracht volgens de christelijke leer.

Er wordt ook beweerd dat deze paradijsboom met versierde appels of ballen samengevoegd werd met de ‘kerstpiramide’. De eerste meldingen van dit bouwsel zijn uit de zestiende eeuw uit het Erz-gebergte in Duitsland en heet daar ‘Lichtergestell’. Dit was een houten stellage rondom een centrale as. Op de stellage werden kaarsen geplaatst en de hete opwaartse wind van de kaarsen liet het geheel rond draaien. (2) Deze piramide heeft geen christelijke achtergrond. Het rondwentelen rondom de as kan je zien als de kosmische as van de wereldpaal waar rondom de ons bekende wereld immer draait, het is het beeld van de macrokosmos. De kerstboom werd zo de combinatie van de paradijsboom met ballen en de piramide met kaarsen. (3)

De heidense oorsprong en verklaring

De vraag blijft of er al een versierde en verlichte boom gebruikt werd bij de heidense Joelviering. We weten dat bomen vereerd werden bij alle heidense volken. We weten ook dat er door de vroege middeleeuwen heen telkens opnieuw gewaarschuwd werd voor aanbidding van bomen in biechtboeken en wetboeken. Soms werd er ook vermeld dat die bomen verlicht waren. Maar de gegevens zijn te schaars en te verspreid om iets met zekerheid te zeggen. (4) In het Keltische ogham alfabet werd de (zilver)spar – ailm – gekoppeld aan de A als eerste medeklinker en daarmee (volgens Robert Graves) aan de eerste dag van het nieuwe jaar. Toch druppelen er pas vanaf de vijftiende en zestiende eeuw berichten binnen uit Estland en uit de Elzas over bomen die versierd worden in de kersttijd. (5)

Wèl zijn bijna alle elementen van de kerstboom paganistisch te duiden. Veel paganisten zien de kerstboom als een late weergave van de immer groene Yggdrasil – oftewel de wereldboom – die met zijn stam, takken en wortels de ons bekende wereld bij elkaar houdt en verbindt. (6) Deze boom is het vervoermiddel van Odin. Deze godheid – met sjamanistische trekken – kan met deze boom naar de verschillende werelden reizen. Een late opvolger van Odin zou de Kerstman zijn. Ook de Kerstman hangt meestal wel ergens in de boom en is volgens deze theorie te vergelijken met een sjamaan die met de boom de werelden bereist (zoals de Siberische sjamanen dat doen met de kosmische berk).

Als je deze associatie verder voert dan zijn de slingers in de kerstboom een verbeelding van de Melkweg als route die de kerstman-sjamaan volgt naar de bovenwereld om van daar de (energetische) cadeaus naar de aarde te brengen. De glinsterende ballen en de lichtjes of kaarsen zijn de sterren en planeten en de piek (oorspronkelijk in de vorm van een vijfster of pentagram) is het teken van de planeet Venus. De engelen zijn te zien als de geesten der zeven sferen, waarbij elke etage in de piramidale vorm van de spar één van de zeven sferen voorstelt. Onder de boom liggen de cadeaus als materiële weergaven van de vruchtbaarheid die de sjamaan uit de bovenwereld haalt. (7) Tegelijk draagt ieder van ons de boom ook in zichzelf. Het is de microkosmos van het menselijk energetische systeem, waarin je de lichten of ballen kunt vergelijken met de energieknooppunten of chakra’s en de slingers met de energiebanen. (8)

Conclusie

Voor deze heidense duiding van de kerstboom is geen oude schriftelijke bron te vinden. Toch is dit voor mij de mooiste wijze om naar een kerstboom te kijken. De kracht van het beeld van de kerstboom als een weergave van macro- en microkosmos is voor mij een krachtig innerlijk beeld en een persoonlijke waarheid!

Voor de tijd van de feestdagen maak je (een deel van) je eigen huis tot een gewijde ruimte. Met name natuurlijk de plaats waar het kerstgroen staat! Na Driekoningen is de heilige tijd afgelopen en de sacrale ruimte moet weer profaan gemaakt worden. Dus zal het kerstgroen en de kerstboom het huis uit moeten, anders brengt het juist ongeluk. Energetisch klopt dit; als je te lang in een gewijde ruimte verblijft, zal het hoge energieniveau gaan wrijven met je eigen energieniveau. Hierdoor kan het gelukbrengende kerstgroen – na Driekoningen – juist tot ongeluk leiden..

‘Glade Jul’ – Johansen Viggo 1891

Dit artikel is ook te vinden in mijn boek ‘De wijsheid van bomen en kruiden’. Dit boek is hier te bestellen:

1) http://christmas-celebrations.org/186-paradise-tree.html Jammer genoeg zijn er geen rechtstreekse citaten uit bronnen te geven voor deze speculatie.
2) http://www.erzgebirgepalace.com/The-German-Christmas-Pyramid: _:3006.html

3) Encyclopediae Brittanica 2013 op lemma ‘christmas tree’

4) Farwerck – Noordeuropese mysterieën 268 Verordeningen tegen verlichting bij of in bomen: 452 wet der Langobarden (573 Columbanus a/h hof van Guntran), 6e eeuw Martinus van Bracara – Correctione Rusticorum 8e eeuw Saksenwet van Karel de Grote. Maar in deze wetten staat het plaatsen van lichten bij bomen, bronnen, rotsen en kruiswegen, niet in de bomen!

5) Wikipedia: Christmas tree

De eerste vermeldingen van een boom die met kerst in huis stond komen uit Lijfland, uit Tallin 1441. Gevolgd door meldingen uit de Elzas Schlettstadt in 1521 en in 1608 uit Straatsburg. Vanaf de zeventiende eeuw druppelen meldingen over kerstbomen binnen voornamelijk uit Duitsland. Vanuit daar wordt het ook uiteindelijk ingevoerd in Engeland eind achttiende eeuw en in Nederland pas in 1844 (Moens en de Weerd – Mensen en bomen).

6) K. Logghe – Winterzonnewende

7) Maarten Timmer – van Anima tot Zeus
Van de kerstballen wordt soms ook gezegd dat zij de boze geesten afweren omdat die zouden schrikken van het zien van hun reflectie in het spiegelende oppervlak, ook wordt beweerd dat zij juist gevangen zouden raken in de glazen bal. Daar glazen ballen pas sinds 1847 in de boom hangen (daarvoor waren zij nog te zwaar) is dit alles hoogst discutabel. https://en.wikipedia.org/wiki/Witch_ball

Een andere doorgang naar die wereld is de schoorsteen waar Sint en de Kerstman ook dankbaar gebruik van maken.

8) Hierbij is het goed om je te realiseren dat de boom bij alle seizoensfeesten in de gewijde ruimte een plaats had. Niet alleen met kerst, maar ook met de lente, mei- en midzomerfeesten heeft de boom (of paal) een belangrijke rol. De boom in de tempel of de kerk of in eigen huis is een symbolische weergave van de macro èn microkosmos. Tijdens de kerst wordt de ideaalsituatie van de boom in de paradijselijke staat nagebootst. Later in het jaar zal de boom als plek van het zelfoffer (lente-equinox/ Pasen/ Ostara) en als plek van samengaan van mannelijke en vrouwelijke energieën (Mei/ Beltane) worden benadrukt.

http://www.avictorian.com/christmas_tree.html

The post De oorsprong van de kerstboom first appeared on Abe de Verteller.

betekenis kerstboom - Abe de Verteller

De oorsprong van de kerstboom