Driekoningen en het heilig boontje

Abe de Verteller — Tue, 03 Jan 2012 14:15:16 +0000

Zes januari is de dag van Driekoningen, de dag dat de adoratie van het Christuskind door de drie ‘magi’ wordt gevierd. Dit is ook de laatste dag van de kersttijd. De periode van de twaalf heilige nachten is daarna voorbij. Deze dag heet naar aanleiding daarvan vroeger wel dertiendag of in Engeland ‘twelfth night’. Soms werd deze dag het Grote Nieuwjaar genoemd als aanduiding dat nu pas echt het nieuwe jaar begint. De kersttijd hiervoor was de periode tussen de jaren. (1)

De bonenkoning en de sterrendraaiers

In sommige plaatsen (o.a. Den Bosch, Maastricht en Tilburg) gaan – tot op de dag van vandaag – kinderen, verkleed als de drie koningen op zes januari, met een draaiende ster langs de deuren. Zij zingen dan een driekoningslied. Hun reden is wat prozaïsch, ze zoeken geen kind, maar geld of snoep. Vroeger waren het volwassen mannen die met de ster rondliepen. De draaiende ster is te interpreteren als die van Bethehem uit de Bijbel, maar hij kan ook staan voor het jaarwiel dat opnieuw is gaan draaien en de zon die wedergeboren is oftewel weer stijgt aan de hemel. (4)
Een ander typisch driekoningenritueel is het vinden van de bonenkoning. Er wordt een driekoningentaart of koek gebakken en degene die de boon vind in zijn stuk taart is de bonenkoning! Hij mag koning zijn voor één dag. Hij is het (heilig) boontje en mag de rest van het gezelschap die dag commanderen. Dit gebruik is al zeer oud en stamt uit de Romeinse tijd toen in de midwintertijd de Saturnalia werden gehouden. Ook toen werd een tijdelijke koning (Saturnus) gekozen met behulp van bonen. De koning tijdens de Saturnalia was zeker het ‘boontje’ want er wordt verteld dat hij na afloop van zijn regeerperiode om het leven werd gebracht. (2)
Omdat het meestal een zwarte boon is, die gevonden wordt zou je af kunnen leiden dat het – bij de bonenkoning – om de zwarte koning Casper gaat. Casper betekent schatbewaarder. Hij is één van de drie ‘magi’, magiërs of wijzen uit het Oosten. Zoals we uit de bijbel weten volgen ze een ster om het uitverkoren kind te vinden. (3)

Drie schikgodinnen

Maar waren de drie wijzen uit het oosten wel wijze mannen? Niet in de bijbel, maar in de folklore werd hun aantal op drie gesteld en gezegd dat ze ongeveer 20, 40 en 60 waren. Dit is ook het aantal en de leeftijd van de schikgodinnen! De taken die zij uitvoeren passen ook beter bij de drie schikgodinnen. Zij komen om een nieuwgeboren kind te bezoeken en om hem gaven te schenken. Die gaven staan symbool voor het leven dat het noodlot voor het kind in petto heeft. Dit zijn de traditionele taken voor de drie godinnen van het noodlot! Zij staan aan de wieg en bepalen het begin, eind en verloop van het pasgeboren mensenleven. Zij kwamen ook in de midwintertijd langs om in elk huis te inspecteren dat er geen wielen draaiden. Zij werden dan de ‘goede vrouwen’ genoemd.
Het is ook opmerkelijk dat er juist met Driekoningen een aantal bovennatuurlijke vrouwen hun opwachting maken: In Italië komt er met Driekoningen een heks langs genaamd Befana (naar Ephiphania, een naam voor Driekoningen). In de nacht van Driekoningen brengt zij cadeaus aan de kinderen, zoals de drie koningen die brengen aan het Christuskind. In Oostenrijk is het de lelijke godin Perchta die met Driekoningen rond doolt. Vaak is er daar niet één maar een hele menigte Perchten die in optocht door de straten gaan. Deze figuren zien er uit als lelijke heksen. Je zou Perchta en Befana kunnen zien als donkere noodlotsgodinnen. (5) Mogelijk zijn ze te vergelijken met de donkere Casper, de schatbewaarder. Er is reden om aan te nemen dat de schat die bewaart wordt door de zwarte koning of zwarte noodlotsgodin bestaat uit zielen die klaar staan om geboren te worden. Casper als koning der bonen is dan de koning der zielen!

Het heilig boontje

Een belangrijk argument hiervoor is dat er in het ritueel van Driekoningen juist door middel van een boon de koning wordt uitgezocht. Bonen zijn zielenvoedsel. Zowel de oude Egyptenaren, als de Grieken en Romeinen geloofden dat bonen de zielen van overledenen konden bevatten. In het bonenveld wachtten zij het juiste moment af om te reïncarneren. De Griekse filosoof Pythagoras wist dat al en verklaarde daarom het eten van bonen taboe voor alle mannen. Deze hebben nu eenmaal geen geboortekanaal en moeten het dus niet riskeren om een ziel in te slikken. Tijdens de Romeinse Lemuria (9,11 en 13 mei) probeerde de ‘pater familias’ de huisgeesten te verzoenen door ze zwarte bonen te geven. Hij deed de bonen in zijn mond en gooide ze daarna op de grond en riep dan negen maal; ‘ik gooi deze bonen weg en koop de mijnen vrij, geesten verlaat dit huis!’ De geesten konden daardoor hun intrede nemen in de bonen in de hoop op reïncarnatie. (6)

Waarom zou de ziel juist in de boon een verblijfplaats willen hebben? In ieder geval lijken bonen in de verte wel wat op het embryo van een kind. Maar nog belangrijker: ze geven gas! Ja, inderdaad je moet ervan winden laten! En de pneuma, de geest werd gezien als bestaande uit gas, de levensadem, die zich via het hart verdeelt over het hele lichaam. Dit ontstaan van gas en het daardoor laten van winden door het eten van bonen werd gezien als teken dat met de boon ook een ziel was ingeslikt! Bij een vrouw zou dit inslikken van een boon leiden tot een zwangerschap! Zo hadden dolende zielen een kans op reïncarnatie door zich in de bonen te verschansen.. (7)

Sjakie en de bonenstaak

Of de Wijzen uit het oosten nu koningen of godinnen waren of geen van beide zal nooit duidelijk worden. Wijze is een vertaling van ‘Magi’ wat weer staat voor een Perzische priester en sterrenwichelaar. Een wichelaar is te zien als iemand die – door te luisteren naar zijn innerlijke stem – altijd de juiste weg weet te vinden, of de juiste keuze weet te maken die leidt naar de meeste energie. Dit maakt hem tot een magiër. De meeste kracht is traditioneel te vinden in een sacraal middelpunt; een plaats waar hemel en aarde elkaar aanraken. Zo zochten de drie Magi naar de – in potentie tenminste – meest energie uitstralende mens. De drie koningen vonden uiteindelijk Jezus in een grot (een stal in Palestina was in die tijd meestal een grot). Dit is een passende plek want een grot staat symbool voor de ingang naar de wereld van de godin van leven, dood- en wedergeboorte. Uit zo’n opening kan een goddelijk kind geboren worden. Boven die grot stond de ster van Bethlehem. Welke ster dit is weet niemand zeker, maar je zou het bv. kunnen zien als de persoonlijke ster van Christus van waaruit hij afdaalde en op aarde incarneerde.
Het is symbolisch zeer passend dat de bonenstengel in een bekend sprookje de weg tussen hemel en aarde aan duidt: In ‘Sjakie en de bonenstaak’ plant Sjakie zijn wonderbonen en klimt via de steel naar een wereld in de wolken. Daar aangekomen kan hij het hemelse goud van verlichting – de kip met de gouden eieren – meenemen. Sjakie (Jack in het Engels) is de volkse benaming voor Jacob uit de bijbel, die in zijn visioen de Jacobsladder zag waarmee engelen van en naar de hemel konden klimmen. Hij kreeg zijn hemels visioen echter door te slapen met zijn hoofd op een rotsblok, symbool van moeder aarde. Als je de boon als plant (en als receptakel van de ziel) goed bemest, in het zonnetje zet en geregeld water geeft, dan zal die groeien en bloeien, mogelijk tot in de hemel, zodat die voor de zielen een verbinding kan vormen tussen hemel en aarde, god en godin.(8)

Conclusie

Met Driekoningen, de laatste dag tussen de jaren, een dag van omkering, is de ziel van het jaarkind, nog even gehuld in de beschermende duisternis van de zwarte aardegodin. Zij is de drievoudige godin van het noodlot, maar door een vreemd toeval ook de drievoudig wijze Casper de donkere schatbewaarder. Hij is de koning die even mag oppassen op de ziel in de boon. De dag erna zal de Jaargod zich buiten de (baarmoeder)grot vertonen. De krachten van chaos en duisternis vluchten. Het nieuwe licht is geboren.

Abe van der Veen

Lees ook mijn blog over de ster van Driekoningen: http://www.abedeverteller.nl/de-ster-van-driekoningen-en-het-duivelse-pentagram/

1) Voor wie mijn blogs nooit heeft gelezen. Ze zijn vaak gericht op het speculatieve. Niet datgene wat per definitie waar is, maar wat waar zou kunnen zijn. Het gaat mij erom dat de blog inspireert om anders en dieper naar symbolen, verhalen en rituelen te kijken om deze zo te kunnen doorgronden.
Lankester – De acht jaarfeesten p. 74
Dit feest heet in het latijn Epiphania wat verschijning betekent of anders Theophania dat goddelijk visioen betekent.
2) Decleene en Lejeune – Compendium van rituele planten p. 1036
De boon in de koek en het kaarsje springen zijn ook afgeleid van heidense gebruiken. De Germanen mochten in de twaalf nachten van de nieuwjaarsfeesten geen peulvruchten (hun hoofdvoedsel) eten en de ‘heilige boon’ betekende het einde van die vasten.
Waarschijnlijk werd dit mensenoffer alleen in de vroegste tijd van het Romeinse Rijk werkelijk uitgevoerd. De beschrijvingen van het feest in de tijde van de keizers is veel tammer.
3) Mattheüs 2: 1-12
Deze drie koningen en hun ster doen me trouwens sterk denken aan de zoektocht van de priesters van het Tibetaanse Boeddhisme naar de reïncarnatie van de nieuwe Dalai Lama.
4) http://www.jefdejager.nl/driekoningen.php
Farwerck – Noordeuropese mysteriën p. 273- 280
5) Farwerck 282
http://nl.wikipedia.org/wiki/Befana
6) Decleene – Compendium van rituele planten p. 1035
Het gaat hier om de tuinboon, deze is inheems. De sperzieboon en snijboon werden pas later uit Amerika ingevoerd.
Pythagoras vergeleek het opeten van tuinbonen met het afbijten van het hoofd van zijn voorouders.
7) Graves – The white Goddess p. 69
8) Genesis 28: 10-22

Verder: De auteur Walker ziet een mogelijke etymologische verwantschap tussen de Romeinse bona dea (goede godin), de Keltische bean sidhe (elfenvrouw) en de boon. Een van de Keltische godinnen is ontstaan uit o.a. de bloesem van de boon, Blodeuwed. Zij laat zien dat het leven – en dus ook de Godin – twee kanten heeft. Enerzijds is zij de mooiste vrouw op aarde, gemaakt van lentebloesem, anderzijds bedriegt en verraadt zij haar man en verandert uiteindelijk in een uil, het nachtwezen bij uitstek. Zo is het met de godin: zij wenst je als Bona Dea alle goeds in het begin van je leven, maar is als Bean Sidhe de onafwendbare zwarte aankondigster van je dood. Walker – Dictionary of symbols and sacred objects p. 481

The post Driekoningen en het heilig boontje first appeared on Abe de Verteller.

drie koningen - Abe de Verteller

Driekoningen en het heilig boontje