graal - Abe de Verteller

De Heilige Graal en de vier elementen

Abe de Verteller — Fri, 02 May 2014 10:46:39 +0000

De heilige Graal is al eeuwenlang een geliefd onderwerp voor discussie. De laatste decennia is het vooral bekend van films als ‘The Da Vinci Code’, ‘Indiana Jones and the last crusade’ en ‘Monty Python and the Holy Grail’. Behalve vermaak geven deze films weinig begrip over het fenomeen van de Graal.
Heel in het kort kan je zeggen dat de Graal hèt symbool is voor mystieke eenwording uit de Westerse esoterie. Het vinden van de Graal gaat om het geleidelijke pad naar eenwording en verlichting toe. In mijn visie bereik je dit, door de verschillende aspecten waarin een mens zich heeft opgedeeld weer samen te voegen tot een eenheid. Het verhaal van de Graal vertelt wat er mis is gegaan, hoe de menselijke geest versplinterd is geraakt en hoe zij weer geheeld kan worden door de ware Graalridder. Om dit symbool te verduidelijken zullen we stuk voor stuk de elementen van de Graal ontrafelen.

De Heilige Graal van Monty Python

Graal

Meestal zien we bij het woord Graal een beker of een kelk voor ons. In de Vulgaat-cyclus wordt verteld dat de heilige Graal – waarnaar alle ridders van de Ronde Tafel zoeken – hetzelfde voorwerp is als de beker van het Heilig Avondmaal en de beker waarin Jozef van Arimathea het bloed opving dat droop uit de wond in de zijde van de gekruisigde Jezus Christus. Het zou gaan om een van de belangrijkste relieken uit de christelijke geschiedenis. Het kon iedereen datgene geven wat hij het liefste wenste en was geladen met Goddelijke kracht.

Toch is dit niet de enige verschijningsvorm van de Graal en het geeft ook niet genoeg inzicht over de werkelijke, diepere betekenis van de Graal. De Graal is een sleutel tot zowel de christelijke als de heidense spiritualiteit, want de oude christelijke mystiek bouwde gewoon voort op die van de heidense. De Graal is niet alleen afkomstig uit de christelijke cultuur, maar is ook afgeleid van de ketel van overvloed en wedergeboorte uit de Keltische mythologie. Het is ook niet altijd een beker: in het Welshe verhaal uit de Mabinogion genaamd ‘Peredur’ is de Graal een schotel met daarop een afgehouwen hoofd! In de Parzival van Wolfram van Eschenbach is de Graal een steen uit de kroon van Lucifer. Een steen die tegelijk met hem uit de hemel is gevallen. De Graal kan dus meerdere verschijningsvormen hebben. (1)

Het woord Graal of San Greal heeft ook meerdere betekenissen; het is de ‘grèle’, de steen die uit de hemel is komen vallen als een hagelsteen. Het is de ‘sang real’, het koninklijk bloed van Jezus Christus (volgens een aantal auteurs is hier een koninklijke bloedlijn uit voortgesproten) en het is de geleidelijke weg, ‘gradale’ oftewel geleidelijk. Graad voor graad betreedt de in te wijden persoon (de ridder) het Graalkasteel. Het mysterie van de Graal houdt zo het hele ritueel in wat leidt tot de genezing van de koning. (2)

Het verwoeste land

Lucas Cranach – het Gouden tijdperk

In de verhalen rond de Graal wordt verteld dat het land rondom het Graalkasteel een woestenij is. In de Elucidation uit de dertiende eeuw (een prelude op de ‘conte del Graal’ van Chrétien de Troyes) wordt verteld hoe dat komt. Ooit was er in het land Logres vrede en welvaart dankzij de vrouwen van de bronnen (of anders vertaald; de grafheuvels) Ieder die bij hen kwam werd door hen bediend met hun kelken en daarin vonden zij al het eten en drinken dat zij nodig hadden. Maar de laffe koning Amangons verkrachte één van de vrouwen van de bron en stal haar kelk. Zijn ridders deden vervolgens hetzelfde met de andere vrouwen, waardoor zij vluchten en nooit meer terug kwamen. Sindsdien verdwenen ook de bronnen. Het land Logres werd een droge, dorre woestenij. In dit tragische verhaal wordt duidelijk gemaakt dat wie zijn connectie met het vrouwelijke verliest nooit werkelijk vruchtbaar kan zijn. Het is ook te zien als een verwijzing naar de tijd toen de Godin en haar priesteressen nog in ere werden gehouden. (3)

De gewonde koning

In de Post-Vulgaat cyclus van circa 1220-1230 is er een alternatieve versie over de herkomst van de woestenij. Hier is deze veroorzaakt door de ‘smartelijke steek’. De tragische ridder Balin is hier het graalkasteel binnen gedrongen en wordt achterna gezeten door de Graalkoning Pelles. Balin gebruikt – zonder dit door te hebben – de lans van Longinus (ooit had hij hiermee Christus aan het kruis doorstoken) om zich te verdedigen tegen de koning en steekt hem met de lans in de liezen. Op datzelfde moment stort het kasteel in elkaar en verwordt het land tot een woestenij. (4) In de Parzival van Wolfram von Eschenbach heet de Graalkoning Anfortas en wordt hij zelfs verwond aan zijn scrotum. Hieruit blijkt duidelijk dat de koning onvruchtbaar is geworden. In de oude heidense traditie kan een koning met zo’n wonde niet regeren. Hij kan zo niet het ‘Heilig huwelijk’ met de godin (of haar priesteres) sluiten! Zijn onvruchtbaarheid zal zo ook het land onvruchtbaar maken en dat is exact wat er gebeurd! Ook de bloed druppelende speer in de graalprocessie is een verwijzing naar de plaats van de wonde van de koning.

Het graalkasteel

Het graalkasteel wordt ook wel Corbenic genoemd. Dit lijkt sterk op een van de titels van de Graal: ‘Cors benoît’, de heilige hoorn of anders het heilige lichaam. Het kasteel waarin de graal verborgen is en de graal zelf worden zo met elkaar vereenzelvigd. Dit kasteel is alleen te vinden door er niet naar te zoeken, alleen als men zijn paard – en daarmee zijn intuïtie – de vrije teugels geeft is er een kans dat het gevonden wordt. Als men het kasteel vindt dan is dat vaak via een spiralende weg. In één verhaal wervelt het kasteel zelfs om zijn eigen as! Dit alles wijst er op dat het zoeken naar het Graalkasteel een zoeken is naar het centrum, het centrum van het land en het centrum van zichzelf. Een van de Graalhoeders heet Bron; een passende naam voor de bewaker van de innerlijke bron. (5)

De graal en de vier elementen

Wat wordt er nu in dit Graalkasteel bewaard? Om dit goed in te leiden moeten we terug naar een verhaal uit de Keltische mythologie. Hier wordt gesproken van het volk van de godin Danu, de Tuatha de Danann. Zij worden gezien als de Keltische goden, die later zijn verworden tot het elfenvolk. Toen zij Ierland kwamen bewonen namen zij vier schatten met zich mee: een onoverwinnelijk zwaard, een even onoverwinnelijke speer, een onuitputtelijke ketel en een steen die zou brullen onder elke ware koning. (6) Deze vier schatten zijn te zien als symbolen voor de vier elementen: lucht, vuur, water en aarde. Dat het volk van Danu deze elementen bezat, betekent dat ze meesterschap hadden over de kwaliteiten die bij de elementen horen. Meesterschap over hun gedachten (lucht), over hun handelingen (vuur), over hun emoties (water) en over hun zintuigen (aarde). Meester of koning zijn van een element betekent dat je je met dat element kan verbinden en het ook weer los kan laten.

Het bezit van deze schatten maakte van hun rijk, een rijk van vrede, liefde, eeuwige lente en eeuwig geluk. Het volk van Danu werd door de Milesiërs – waarschijnlijk de Kelten – verdrongen en ging ondergronds, onder het water en voorbij de horizon wonen. Zij werden het volk van de holle heuvelen, de Sidhe oftewel de elfen. De mythische gouden tijd ging teloor en de schatten werden meegenomen naar de elfenwereld ook wel bekend als Tir-nan-Og, het land der jeugd. Dit is een wereld die voor gewone stervelingen onzichtbaar en onbereikbaar is. Dit elfenland is goed te vergelijken met het land Logres ten tijde van de vrouwen van de bronnen.

Het is opmerkelijk dat deze vier elementen ook voorkomen in het Graalverhaal. Zij worden één voor één naar binnen gebracht tijdens de Graalprocessie. Als Perceval de avond doorbrengt in het mysterieuze Graalkasteel krijgt hij tijdens een mysterieuze optocht juist een zwaard, een lans, een beker en een schotel (of een steen in de versie van Wolfram) te zien! (7) Dezelfde vier elementen vinden we ook terug in het tarotspel. Hier worden ze zwaarden, staven, kelken en pentagrammen of schotels genoemd. Alleen de staf verschilt significant van de lans, maar in wezen zijn het beiden symbolen van mannelijke daadkracht en viriliteit. We gaan die vier elementen nog wat beter onder de loep nemen en vooral hoe ze een grote rol spelen in het verhaal van de Graalridders Galahad en Perceval.

Het zwaard en de steen

Arthur stond bekend als de beste koning die er ooit was geweest. Hij bewees dat hij de ware koning was, door een zwaard uit een steen te trekken. Een daad die geen enkele andere ridder had kunnen doen. In een vroeg Welsh gedicht gaat Arthur nog zelf op jacht om de ketel des overvloeds te vinden (deze ketel is te zien als een proto-graal). (8) Echter ten tijde van de komst van Galahad is zijn rijk al een poos in verval.

Kort na de komst van Galahad zien Arthur´s mannen een steen in het water drijven met een zwaard tot aan het handvest in de steen gestoken. Ze halen het gevaarte uit het water en proberen één voor één het zwaard uit de steen te trekken, maar falen allen jammerlijk. Galahad lukt dit echter moeiteloos. Symbolisch kan je zeggen dat hij het zwaard van de gedachten uit de steen van de materie en het zintuiglijke trekt. In deze wereld lijken gedachten en materie onlosmakelijk met elkaar verbonden. Wie de materie kan beschouwen zonder gedachten, die ziet deze in zijn ware aard. Wie zijn gedachten kan hanteren als een zwaard is objectief en kan een situatie beoordelen zonder beïnvloed te worden. Hij of zij is onthecht. Doordat hij het zwaard uit de steen heeft getrokken is hij meester van de wereld der gedachten, zoals Arthur dat voor hem was geweest. Dit zou hem tot opvolger van Arthur moeten maken, toch gebeurt dit niet. Het koningschap van Galahad komt pas nadat hij de Graal gewonnen heeft.

Galahad wordt ook uitgenodigd om te gaan zitten aan de Ronde Tafel en hij neemt plaats op de gevaarlijke dertiende zetel. Elke ridder die dat voor hem probeerde werd jammerlijk verzwolgen, maar Galahad kan rustig blijven zitten. Deze stenen zetel is voor hem bestemd, zijn naam is er in gegraveerd. Deze Ronde Tafel is te vergelijken met de cirkel van het leven of het jaarwiel, ook wel het rad van fortuin genoemd. De dertiende zetel staat – zo bekeken – voor de dertiende maanmaand van het jaar en voor de winter van het leven. Het is de tijd van aftakeling en van dood. Galahad accepteert dit en weet de dood te omarmen. Fortuin èn tegenslag horen bij het leven. Hij accepteert de bloei èn het verval. Deze zetel staat voor de steen van de materie en Galahad bewijst dat hij meester is over de zintuiglijke, materiële en dus vergankelijke wereld. Galahad kan ongedeerd blijven zitten op de stenen zetel. Hij is hiermee meester van de zintuiglijke wereld.

De Graalsbeker

Als alle ridders vervolgens aan de Ronde Tafel gaan zitten verschijnt de Graalsbeker. Zij is echter nog gesluierd. Niemand ziet de beker omdat het avontuur zich nog wel in de gewone wereld afspeelt. Toch merken de ridders haar invloed. Ieder kan krijgen wat zijn hart begeert, ieders wens wordt vervuld. Het gaat hier – mijns inziens – niet om eten of drinken, maar om een innerlijke vervulling. Het is een stroom van energie en emotie die op gang gebracht wordt omdat Galahad de wereld weet te bereiken die voorbij de gedachten en de materie ligt. Zijn invloed is zo groot dat de beker kan materialiseren. Hij brengt het aards paradijs, het innerlijk koninkrijk Logres, even terug. De beker blijft helaas maar kort. Het geluksgevoel verdwijnt en alle ridders willen uit op de queeste van de Heilige Graal om deze schat ongesluierd te kunnen aanschouwen. Deze beker hoort – net als de ketel van de elfen – bij het element water, zij staat voor het gevoel. Energie en de daarbij behorende emoties komen vrij en geven een gevoel van bevrijding en vervulling. Een glimp van de Graal is gezien, maar Galahad is nog geen meester over zijn gevoel. Daarvoor moet hij de stap wagen uit onze wereld van materie en gedachten om te gaan naar het domein van de Graal. Nu kan hij aan zijn queeste beginnen! (9)

De speer die bloed drupt

Voor het element vuur moeten we naar het verhaal van Perceval – die andere grote Graalridder – gaan. (10) Perceval staat ook wel bekend als een onnozele ridder. Hij is heel erg puur en naïef, maar ook harteloos. Als hij op pad gaat om ridder te worden, stort zijn moeder in elkaar van verdriet. Toch keert hij niet om, maar vertrekt zonder om te kijken.
Er valt hem van alles op de mouw te spelden. Zo hoort hij van zijn oom dat een ware ridder zwijgzaam is en niet zomaar vragen hoort te stellen. Hij bereikt na vele avonturen onvoorbereid de Graalburcht en ziet de Graalprocessie voorbij gaan. De belangrijkste elementen in die processie zijn een – in sommige versies gebroken – zwaard, een speer die bloed druppelt, de ongesluierde Graalsbeker en een schotel. Het gebroken zwaard kan je zien als een symbool voor de gefragmenteerde wereld, zo zij via de gedachten worden opgemerkt. De speer staat voor het element vuur. Het zijn de gerichte handelingen die als een speer op hun doel afgaan. Het is daadkracht. Doe je deze daden echter zonder je met het proces te verbinden, dan verlies je energie. De speer van daadkracht zal nu bloed oftewel energie verliezen. De bloed druppelende speer van de koning is analoog met de ongeneeslijke wonde van de koning. Omdat het welzijn van de koning nauw verbonden is met dat van zijn koninkrijk is het gebied rondom het Graalkasteel een woestenij. Een emotieloos, vruchteloos en koud land.

De vraag wordt niet gesteld

Terwijl deze mysterieuze voorwerpen voorbij komen kreunt de gewonde Graalkoning en kermen zijn dienaren met hem mee. Perceval had graag willen weten waarom die speer bloed druppelde of voor wie die beker bestemd was, maar hij denkt aan het advies van zijn oom en houdt zijn mond. Dit blijkt zijn grote fout te zijn. Had hij de vragen gesteld dan had hij daarmee de gewonde koning – die met een speer verwond is aan zijn scrotum – kunnen genezen en daarmee het woeste land van de Graalkoning tot bloei kunnen brengen. Hij doet dit echter niet en moet daarom nog veel langer ronddolen.

Perceval laat zich nog teveel leiden door hoe het hoort, door van buitenaf opgelegde regels in plaats van door zijn eigen intuïtie. Ook weet hij nog niet hoe hij zich moet verbinden met het grote lijden dat hij voor zich ziet. Pas als hij leert zich te verbinden met het gevoel zonder er door opgeslokt te worden, pas als hij werkelijke compassie kan tonen zal hij de Graal waard zijn, maar zo ver is het nog niet. De Graal laat zich niet makkelijk vinden. Vele avonturen zijn nog nodig om tot inzicht te komen. Perceval als onwetende dwaas moet nog in vele sloten lopen en in vele valkuilen vallen, net zoals ieder mens, maar hij leert ervan. Het woord Graal staat tenslotte ook voor ‘gradale’, geleidelijk. Stukje bij beetje, graad voor graad komt hij dichter bij de Graalsburcht.

De verliefde ridder

Een van de belangrijkste avonturen is zijn ontmoeting met het meisje Conduir Amour (liefdesgids) ook wel Blanchefleur geheten. Hij wordt verliefd op haar, maar moet dit mooie meisje toch weer alleen laten. Als hij dan later drie bloeddruppels in de sneeuw ziet liggen naast zwarte ravenveren raakt hij in een trance. Hij kan alleen nog maar denken aan Blanchefleur, want wit, rood en zwart zijn haar kleuren. Tegelijk zijn dit ook de kleuren van de drievoudige Godin. Een ontmoeting met de kracht van de liefde en het vrouwelijke is nodig om Perceval de juiste kant op te brengen om zijn queeste uit te kunnen voeren. Pas als de koning en zijn land genezen is en de Graal gevonden, kan ook de innerlijke vrouw voor de graalridder gewonnen worden. Perceval ontmoet pas aan het einde van het verhaal zijn bloemenvrouw Blanchefleur opnieuw en kan dan met haar trouwen en zo het mannelijke met het vrouwelijke doen versmelten.

Het genezen van de koning

Wanneer de zoektocht naar de Graal hopeloos lijkt, ontmoet Perceval een kluizenaar genaamd Trevrizent. Van hem moet hij uiteindelijk leren hoe hij werkelijk aandacht voor een ander kan hebben en zo de juiste vragen kan stellen. Hij hoort ook dat hij de eerste keer bij de Graal faalde omdat hij zijn moeder harteloos in de steek had gelaten. Ook hieruit leren we dat de ware Graalridder in het reine moet komen met de vrouwelijke bron, in dit geval de moeder van Perceval. Hij leert ook om de controle los te laten; hij geeft zijn paard de losse teugels en zo komt hij opnieuw aan bij de Graalsburcht. Nu stelt hij eindelijk de juiste vraag aan de lijdende koning. In de ‘Parzifal’ van Wolfram von Eschenbach luidt de vraag: ‘Wat scheelt u oom?’ Zo simpel kan het zijn! Hij toont inlevingsvermogen en compassie en zo wordt de Graalkoning genezen. Ook stopt de speer uit de processie met bloeden. In een andere versie – die van de ‘Diu Crone’ – is het de ridder Gawain die de juiste vraag stelt. Hij vraagt naar de betekenis van de graalprocessie. Ook die vraag wordt beantwoord met een luid gejuich omdat het de zo lang verwachte genezing brengt. (11)

Ga je de verbinding aan, dan dompel je – symbolisch gezien – de speer in de beker. Je verbindt het element vuur met het element water, daadkracht met emotie. Wie zijn handelingen weet te verrichten zonder terughoudendheid en met alle erbij behorende gevoelens, verliest geen energie. Hij zal zijn verdriet, angst en boosheid ontladen en zo zichzelf genezen en daarna kan hij of zij heerser worden over zijn handelen en zijn gevoel. Perceval doet dit en geneest zo de koning èn het land. Het land kan weer een vruchtbare oase worden, een waar Aards Paradijs!

Perceval en Galahad laten de speer ophouden met bloeden, zij zijn meesters van daadkracht. En uiteindelijk winnen zij de Graalsbeker, zij worden meesters van het gevoel. Het zwaard en de steen, de lans en de beker, zij versmelten tot één geheel. Gedachten vormen een naadloos geheel met spontane daden en elke zintuiglijke sensatie gaat gepaard met een emotie. Je gaat op in je handeling en in je gevoel, maar je bent er ook meester van. Zo nodig weet je er afstand van te nemen. Als je dit kan, dan bezit je de vier elementen van de Graal, die de schatten van het elfenvolk zijn: het zwaard, de lans, de kelk en de steen. Samen vormen deze het vijfde element. Noem het de ziel, noem het het zelf, noem het de Ware Graal!

Abe van der Veen

Noten:

1) Het verhaal van Peredur komt uit de Mabinogion, een bundel van mythische verhalen uit Wales.
Wolfram von Eschenbach – Parzival (dertiende eeuw)

In de Parzifal van Wolfram wordt de Graal ‘lapsit excellis’ genoemd (mogelijk betekent dit verworpen steen, of steen uit de hemel). Door de kracht van deze steen verbrandt de Phoenix en wordt tot as, maar hij keert weerom en wordt opnieuw geboren:

‘And that stone is both pure and precious — Its name hast thou never heard ?
Men call it Lapis Exilis — by its magic the wondrous bird.
The Phoenix, becometh ashes, and yet doth such virtue flow
From the stone, that afresh it riseth renewed from the ashes glow,
And the plumes that erewhile it moulted spring forth yet more fiur and
bright—
‘ And tho’ üiint be the man and feeble, yet the day that his failing sight
635 Beholdeth the stone, he dies not, nor can, till eight days be gone.
Nor his countenance wax less youthful — If one daily behold that stone,
for a hundred years.
If they look on its power, their hair groweth not grey, and their iux appears
The same as when first they saw it, nor their flesh nor their bone shall fail
640 But young they abide for ever-— And this stone all men call the Grail’

In Vs. 470 staat: Wie zich eertijds afzijdig hielden van de engelen des hemels moesten nederdalen naar de heilige graal op onze aarde.
Ook zegt Wolfram dat de Graal zowel tak als wortel is die afkomstig is van het Aards paradijs:

And she bare aloft on a cushion of verdant Achmardi Root and blossom of Paradise garden, that thing which men call ‘ The Grail,’ The crown of all earthly wishes, fair fulness that ne’er shall fail !

Het verhaal van Lucifer en de steen van smaragd die uit zijn kroon viel toen hij neerstortte uit de hemel, staat ook in de Wartburg Krieg. (een Duits gedicht uit de dertiende eeuw)

143 So höre von der Krone Pracht:
Nach sechzigtausend Engel Wunsch ward sie gemacht,
Die wollten Gott vom Himmelreiche drängen.

Sieh Lucifer, so ward sie dein!
Wo irgend werthe, weise Meisterpfaffen sei’n,
Die wüsten wohl, daß ich die Wahrheit sänge.

St. Michael sah Gottes Zorn um solchen Hochmuths Pralen:
Die Krone brach sein Schwert im Saus
Ihm von dem Haupte: Seht, da sprang ein Stein daraus,
Der ward hernach auf Erden Parzivalen.

145 Den Stein, der aus der Krone sprang,
Den fand, der stäts mit hohem Preis nach Würde rang,
Titurel, der oft die Ritter streute

2) In het boek van Baigent, Leigh and Lincoln – The holy blood and the holy Grail, wordt beweerd dat san Greal eigenlijk sang Real zou moeten zijn. Een ingenieus woordenspel, maar zwaar speculatief desalniettemin.

3) http://www.maryjones.us/ctexts/elucidation.html

4) Malcolm Godwin – De Heilige Graal
Thomas Malory – Le Morte D’ Arthur

5) Malcolm Godwin – De Heilige Graal

6) Dit wordt beschreven in de ‘Cath moy Tuireagh’ en in het ‘Lebor Gaballa Errenn’. http://en.wikipedia.org/wiki/Four_Treasures

7) In de Perceval komen alle vier elementen voor, in de Parzival versie is de beker vervangen door een steen en in Peredur is het een schotel met daarop een afgehouwen hoofd. In deze versies zijn er dus slechts drie elementen.

8) Dit gebeurt in het gedicht ‘Preiddeu Annwn’ http://d.lib.rochester.edu/camelot/text/preiddeu-annwn

9) Het verhaal van de reine Galahad is door Cisterciënzer monniken opgeschreven in de Vulgaatcyclus (1215-1235) en is grotendeels overgenomen in de Morte d’Arthur van Thomas Malory (1485). Door hun nadruk op kuisheid ontbreekt in deze verhalen het element van het zich verzoenen met het vrouwelijke. Vrouwen worden hier juist telkens neergezet als verleidsters en als vermomde demonen.

10) Ik kies hier voor de spelling die Chrétien hanteert: Perceval, Wolfram noemt de jongen Parzifal, en ook Parcival komt veelvuldig voor.
De oudste maar onvoltooide versie van dit verhaal is van Chrétien de Troyes (eind twaalfde eeuw) en heet Perceval, of het verhaal van de Graal. Een iets latere versie die mogelijk andere bronnen gebruikt is het verhaal van Peredur uit de Mabinogion. Deze Welshe verhalenbundel staat vol Keltische mythische verhalen, maar bevat ook vijf Arthurverhalen! De derde belangrijke bron voor het verhaal van Perceval is de Parzival van Wolfram von Eschenbach (begin dertiende eeuw). Hier maakt de held zijn avontuur wel af en deze versie wordt wel de meest esoterische genoemd.

11) Lees hier een synopsis van ‘Diu Crone’ van Heinrich von dem Türlin (dertiende eeuw) http://www.timelessmyths.com/arthurian/gawain.html#Crown

Ook interessant: Guardians of the holy grail – Mark Amaru Pinkham
John Matthews – De heilige Graal

The post De Heilige Graal en de vier elementen first appeared on Abe de Verteller.

Het zwaard van de koning

Abe de Verteller — Mon, 08 Apr 2013 12:26:07 +0000

Het zwaard in de steen.

Bijna iedereen kent wel het verhaal van het jochie dat een koning bleek te zijn, toen hij bij toeval het zwaard uit de steen trok. Arthur had een zwaard nodig voor zijn pleegbroer Keye, omdat deze meevocht in een riddertoernooi. Onopzettelijk had hij een proef volbracht waar vele ridders zich op stuk hadden gebeten. Hij had het zwaard uit de steen getrokken waarop stond: ‘Whoso pulleth this sword out of this stone and anvil, is rightwise king born of all England‘. Hij bewees daarmee dat hij de rechtmatige nieuwe koning van Engeland was. Deze test was ontworpen door Merlijn de tovenaar. Het zwaard stak in de meeste versies niet direct in een stuk steen, maar in een aambeeld, wat weer vast zat in een groot, vierkant stuk marmersteen. Deze ‘zwaard in de steen’ episode komt al voor in de ‘Merlin’ van Robert de Boron uit ca. 1200. (1) Maar waarom maakt het trekken van een zwaard uit een steen iemand tot koning? Het is erg bijzonder en magisch, maar wat is de symboliek van een dergelijke daad? Om dit te achterhalen zal ik een aantal andere voorbeelden van zwaardtesten bespreken.

Het zwaard in de steen die drijft op het water

Het is opmerkelijk dat ook de Graalridder Galahad dezelfde zwaardproef moet ondergaan. De vroegste versie van dit verhaal is de Proza-Lancelot uit het begin van de 13e eeuw. Deze keer zit het zwaard niet alleen in de steen, maar drijft de steen ook nog in het water. De ridders van de Ronde Tafel zien het zwaard en velen proberen het te bemachtigen. Op het zwaard staat: ‘alleen hij zal mij hieruit kunnen trekken aan wiens zijde ik zal hangen, en hij zal de beste ridder van de wereld zijn.’ Natuurlijk lukt het alleen Galahad om het zwaard uit de steen te trekken. Voordat hij dit doet neemt hij nog plaats aan de Ronde Tafel op de zogenaamde ‘gevaarlijke zetel’. Ieder die daar op zat ging ter plekke dood, maar de stoel bleek voorbestemd aan Galahad. Het zwaard zal Galahad niet direct tot koning maken, maar wel tot de beste ridder die er ooit is geweest. Later wordt hij alsnog koning van Sarras, het rijk van de Graal. (2)

Dit zwaard blijkt het oorspronkelijke zwaard van ‘the ill-fated knight‘ Balin te zijn geweest. Zijn avontuur begon met de komst van een dame die een zwaard om haar middel had gegord. Zij presenteerde het zwaard aan alle ridders van Camelot, en vertelde dat zij dit zwaard moest blijven dragen tot een smetteloze ridder deze uit haar schede kon trekken. (de seksuele connotatie is duidelijk!) Vele ridders proberen het en falen, tot de arme ridder Balan het probeert en slaagt. Hij wordt zo de ridder met de twee zwaarden. Ondanks zijn edelheid, is zijn eerste daad met dit zwaard het onthoofden van de Vrouwe van het Meer. Vervolgens steekt hij de Graalkoning met de reliek van de Heilige lans in zijn liezen of scrotum (de zogenaamde ‘smartelijke steek’) om te eindigen met het vermoorden van zijn eigen broer. Het zwaard wordt vervolgens door Merlijn in een blok steen gezet, wat hij in de rivier laat drijven. Daar drijft het zwaard jarenlang rond, tot het moment dat Galahad de zwaardproef kan ondergaan. De eerste versie van dit bizarre verhaal is te vinden in de ‘Suite du Merlin‘ uit het midden van de dertiende eeuw. (3)

(Galahad trekt het zwaard uit de steen en de vrouwe toont het zwaard dat Balin zal trekken)

Het zwaard in de boom

In de laat 13e eeuwse Volsungen saga uit IJsland komt een scène voor die interessante gelijkenissen vertoont met de scène van het zwaard in de steen. Hierin is het Odin die in de centrale boom van het paleis van Völund, een zwaard steekt. Deze zogenaamde ‘Barnstok’ was een enorme boom die door het dak van het paleis heen groeide. Vervolgens riep hij: “Wie dit zwaard uit deze stam trekt, zal het van mij als een gift krijgen en hij zal ondervinden dat hij nooit in zijn leven een beter zwaard in zijn handen heeft gehad dan deze.” Dit gebeuren vindt plaats tijdens het huwelijksfeest van Signy de zus van Sigmund. Zij moet trouwen met Siggeir, koning der Goten. Hij heeft de eer om als eerste het zwaard uit de boom te trekken, maar faalt. Vervolgens falen ook alle andere krijgers, tot de jongste der zonen van Volsung, Sigmund het probeert en het zwaard wèl los krijgt! Siggeir vraagt het zwaard ten geschenke, maar wordt geweigerd, hij is hierover hoogst verbolgen en neemt later in het verhaal op gruwelijke en verraderlijke wijze wraak. (4)

(Odin naast de Barnstok)

Het zwaard in de steen of boom als seksuele metafoor

Er is een frappante gelijkenis tussen dit verhaal en een oud Noors gebruik. Tijdens een huwelijksfeest werd een zwaard in de centrale paal van het huis gestoken. Hoe dieper de punt in de boom gestoken kon worden, hoe beter het huwelijk zou zijn. Zo wordt het zwaard een fallussymbool en het steken van het zwaard in de stutpaal is zo te zien als een teken van viriliteit van de bruidegom. Het woord Barnstok betekent dan ook kinderboomstam. Zo is het als een slecht teken te zien, dat bij de bruiloft van Siggeir, het de bruidegom niet lukt om het zwaard uit de boom te trekken. Hij verliest behoorlijk gezicht. Het is ook een veeg teken dat het Sigmund wel lukt, zeker gezien het feit dat hij later in het verhaal, een incestueuze relatie aangaat met zijn zus! (5)

In het geval van het zwaard in de ‘Barnstok’ – en mogelijk ook bij het zwaard in de steen of schede – kan je zeggen dat degene die het zwaard er uit trekt, daarmee bewijst dat hij zijn rijk vruchtbaarheid en voorspoed zal brengen. Toch blijft er dan de vraag; waarom gaat de test om het er uit trekken van het zwaard, in plaats van een test wie het zwaard het diepste in de boom/schede kan stoten? Om hier achter te komen moeten we de symboliek van het zwaard en de steen als symbolen van de elementen lucht en aarde uitdiepen.

De betekenis van de gevaarlijke zetel

Arthur was een goede en rechtvaardige koning. Hij zou een tijd van glorie brengen. Dit was al te voorzien toen hij het zwaard uit de steen trok ten teken van zijn rechtmatige koningschap. Echter ten tijde van de komst van Galahad is zijn rijk al een poos in verval. Bij de komst van Galahad wordt hij uitgenodigd om te gaan zitten aan de Ronde Tafel. Hij neemt zonder aarzelen plaats op de gevaarlijke dertiende zetel. Elke ridder die dat voor hem probeerde werd jammerlijk verzwolgen, maar Galahad kan rustig blijven zitten. De zetel is voor hem bestemd, zijn naam is er in gegraveerd. Deze Ronde Tafel kan je zien als de cirkel van het leven en het wiel van fortuin. De dertiende zetel is de dertiende maanmaand van het jaar. Deze behoort bij de winter, de tijd van aftakeling en dood. Galahad accepteert dit en weet de dood te omarmen. Fortuin èn tegenslag horen bij het leven. Hij accepteert de bloei èn het verval. Deze zetel is de steen van de materie en Galahad bewijst dat hij meester is over de zintuiglijke, materiële en dus vergankelijke wereld. Hiermee plaatst hij zich in een lange rij van mannen die hun waardigheid bewezen door te zitten op een steen of zetel van het noodlot!

De esoterische betekenis van het zwaard in de steen

Kort daarop zien Arthur´s mannen een steen in het water drijven met een zwaard tot aan het handvest in de steen gestoken. Ze halen het gevaarte uit het water en proberen één voor één het zwaard uit de steen te trekken en falen. Galahad lukt dit moeiteloos. Hij trekt het zwaard van de gedachten uit de steen van het materiële en zintuiglijke. In deze wereld lijken gedachten en materie onlosmakelijk met elkaar verbonden. Wie de materie kan beschouwen zonder gedachten, die ziet deze in hun ware aard. Wie zijn gedachten kan hanteren als een zwaard is objectief en kan een situatie beoordelen zonder beïnvloed te worden. Hij of zij is objectief en onthecht. Galahad kon ongedeerd blijven zitten op de stenen zetel. Hij is dus meester van de zintuiglijke wereld. Nu hij het zwaard uit de steen heeft getrokken is hij ook meester van de wereld der gedachten.

Met dit meesterschap kan hij de Graal tijdelijk op aarde brengen. Hij kan zorgen voor een Gouden eeuw van onvoorstelbare overvloed. Dit is echter geen materiële overvloed, maar een opnieuw op gang gebrachte stroom van gestolde energie, waardoor zijn rijk op een hoger energieniveau en zijn inwoners in een hoger bewustzijnsniveau terecht komen.

(Galahad wordt naar de gevaarlijke zetel gebracht)

Abe van der Veen
Zie ook mijn voorgaande artikel: De steen van de ware koning

1) Merlijn de tovenaar of het boek van de Graal p.119
Thomas Malory – Le Morte Darthur (1485) p.10

Dit zwaard moet niet verward worden met Excalibur. Toen Arthur in een van zijn gevechten, zijn zwaard ter hand nam voor een onrechtmatige zaak, brak het in stukken. Arthur overleefde de strijd wel, maar moest op zoek naar een nieuw zwaard. Deze kreeg hij van Nimue, de vrouwe van het meer. Zij wees hem een zwaard aan dat uit het water rees en door een hand werd vastgehouden. Dit was Excalibur. Toen Merlijn aan de koning vroeg wat hem het meest waardevol achtte, het zwaard of de schede, noemde Arthur het zwaard. Echter Merlijn antwoordde; het zwaard maakt u onoverwinnelijk, maar de schede is nog belangrijker, zij zal u onkwetsbaar maken! Later in het verhaal zal Morgaine hem de schede ontfutselen en zo verliest Arthur zijn onkwetsbaarheid.

Excalibur komt van het Welshe Caledhwch, wat weer verwant is met het Ierse Caladbolg. Caladbolg is het zwaard van Fergus, een van de meest legendarische koningen van het oude Ierland. Het woord betekent groot en hard zwaard. Zijn zwaard wordt door Ailil gestolen als deze er achter komt dat hij met zijn vrouw Medb ‘slaapt’. Je kunt zeggen dat Ailil hiermee aangeeft dat hij zijn penis/ zwaard niet in andermans zaken mag steken! Fergus snijdt dan maar een houten exemplaar als vervanging. Later krijgt Fergus zijn zwaard terug en doorsnijdt hij hiermee – om zich af te reageren – drie heuveltoppen omdat hij niet tegen koning Conchobar mag vechten. De fallische connotatie is opmerkelijk omdat de Lia Fail ook al bekend staat als ‘penis van Fergus’.

Het beeld van een zwaard in een steen (of mogelijk in de aarde) blijkt al te hebben bestaan in het Sarmatië van de 3e Eeuw.

2) Malcolm Godwin – De heilige Graal p.11
Thomas Malory – Le Morte Darthur (1485) p.632

3) Thomas Malory – Le Morte Darthur (1485) p. 50
http://en.wikipedia.org/wiki/Sir_Balin

4) Volsungen saga http://book2look.de/vBook.aspx?id=5nYjPDbWBd&euid=2967251&ruid=0&referURL=http://book2look.de p.81
Ook in de saga van Hrolf Kraki komt een zwaard uit de steen episode voor: De held Bodvar Biarki gaat een grot binnen en vind daar een zwaard in het hart van de rots vastzitten. Zijn vader heeft het daar voor hem ingestoken om te testen of hij het zwaard waard is. Zijn beide broers konden het er niet uit trekken, maar Bodvar trekt het er wel uit en op hetzelfde moment schreeuwt het zwaard het uit! Helaas mag hij het zwaard slechts drie maal uit de schede trekken en zal dit elke keer de dood van iemand betekenen. (Scandinavian legends and folk tales p. 184)

5) http://en.wikipedia.org/wiki/Barnstokkr Davidson, H. R. (1960). “The Sword at the Wedding” as collected in Folklore, Vol. 71, No. 1 (March 1960).
Zowel stenen als bomen worden in de folklore wel gezien als de plaats waar de kinderen vandaan komen. Het zou ook de beschermboom van de familie kunnen zijn, de boom die het (kinder)geluk van de familie met zich meedroeg. Dergelijke bomen waren er wel meer op Scandinavische erven, maar dan eerder naast dan in het huis! Er bestond een gebruik dat vrouwen een dergelijke boom aanriepen en zelfs omklemden tijdens de geboorteweeën. De Barnstok wordt ook wel gezien als een aardse variant van de kosmische boom Yggdrasil.

Nog later verliest Sigmund zijn zwaard tijdens een veldslag als Odin een snoeimes tegen hem opheft. Het zwaard breekt en Sigmund verliest zijn leven. Later zal het zwaard weer aaneengesmeed worden en overgaan in de handen van zijn zoon, Sigurd. Dit is het beroemde zwaard Gram. Waarschijnlijk heeft Tolkien zijn episode van ‘the shards of Narsil’ – waarin Aragorn het zwaard van zijn voorouderen terugkrijgt – op dit gegeven gebaseerd..

The post Het zwaard van de koning first appeared on Abe de Verteller.