De leprechaun: meester van de paradox

Abe de Verteller — Tue, 07 Aug 2012 22:06:32 +0000

Ondanks dat de Leprechaun – naast de harp en het klaverblad – één van de bekendste symbolen is voor Ierland, wordt zij door de Ieren zelf gezien als iets gênants en belachelijks, slechts geschikt om er toeristen mee te amuseren.

Het uiterlijk van deze solitaire Ierse elf – zo deze in de folklore wordt beschreven – is inderdaad nogal potsierlijk. Hij is kniehoog of soms zelfs zo klein dat hij onder een paddenstoel past. Hij heeft een driekantige steek op zijn hoofd, die hij soms gebruikt om er ondersteboven op rond te tollen. Hij heeft rood haar en bakkebaarden een pijpje in de mond en een grote bierpul binnen handbereik. Voeg daarbij zijn schoenen met grote zilveren gespen, zijn ouderwetse bruine kleren en het eeuwige gezwets over zijn ‘crock of gold’ (meestal onder de regenboog) en het wordt enorm moeilijk om dit wezen serieus te nemen! De hedendaagse commerciële variant is nog vele malen erger.. (1)

Het woord Leprechaun zou afstammen van het Ierse ‘Luchorpan’ oftewel ‘kleine man’ of anders van ‘leith brogan’: ‘de één-schoenmaker’. Ook wordt de leprechaun nogal eens verward met de cluricaun. Als dit om een en hetzelfde wezen gaat, dan is de cluricaun de nachtversie van de leprechaun die – na gedane arbeid – zich gaat bezatten met bier of ‘poteen’ . (2)

Toch is de Leprechaun niet zo plat als het lijkt op het eerste gezicht. Het is tijd om dit elfenwezen te herwaarderen en het de plaats te geven die het toekomt als wijze èn dwaze meester van de paradox. Onder de schijnbaar onlogische dingen die de leprechaun doet zit een diepere waarheid verborgen die werkelijk leidt naar het vinden van een innerlijke schat. Dat blijkt onder andere uit de twee meest bekende verhalen over de leprechaun; ‘Het veld met jacobskruiskruid’ (‘the field of boliauns’) en ‘Driemaal lacht de leprechaun’ (‘thrice laughs the leprechaun’). Beiden zijn ze uit de volksmond opgeschreven in de negentiende eeuw. (3)

‘The field of boliauns’

In het eerste verhaal vindt een jongen onder een heg een leprechaun. De heg is een praktische en symbolische grens tussen twee werelden. Het is de versperring en tegelijk de poort tussen de wereld van de mens en die van de natuur, tussen die van orde en chaos of tussen elf en mens. Een logische plek voor een elfenwezen om zich in op te houden en voor een mens om hem in te signaleren.

Hij tikt met zijn hamer spijkers in één schoen. Een tweede is nergens te zien. De leprechaun wordt om deze reden de ‘leith brogan’ of de ‘één- schoenmaker’ genoemd. (4) Waarom werkt hij maar aan één schoen? Dit lijkt niet logisch, en doet me denken aan het bekende Zen-Boeddhistische raadsel; ‘wat is het geluid van één klappende hand?’ De zinloze bezigheid van het maken van één schoen krijgt pas zin als de schoen niet bestemd is voor een wezen van de dualiteit, maar voor iemand uit de geesten- of elfenwereld. Deze maakt deel uit van de wereld waarin je niet vertoeft met twee benen, maar als één energieveld. Slechts één schoen is nodig in die wereld..

Heidebier

De jongen vraagt vervolgens naar het bier dat de leprechaun drinkt uit een pul die zo groot is als de elf zelf. De leprechaun zegt dat het ‘heather-ale’ is. Het bier is dus gemaakt van heide. Bier puur gemaakt van heide bestaat echter niet. Het goudgele bier maken van heide – de plant die bij uitstek groeit op onvruchtbare grond – is te vergelijken met het alchemistische werk om uit lood goud proberen te maken. Het kan nooit in deze wereld, maar in de andere wereld is het wèl mogelijk! Heide tot bier maken gaat dan om het vergeestelijken van het materiële. Je kan trouwens bier wel op smaak brengen met bloeiende heitoppen. (5)

Als de leprechaun de jongen kwijt wil raken roept hij dat er koeien over het akkerland lopen. Hij wil omkijken, maar bedenkt zich net op tijd. Had hij dit wel gedaan, dan was de leprechaun er vandoor gegaan! Alleen als je de leprechaun met je ogen fixeert blijf je hem zien, anders is hij verdwenen! Dit is op zich vreemd want in andere verhalen zie je elfen alleen vanuit de ooghoeken en zijn ze juist nooit helder te krijgen. Het lijkt erop dat de jongen de leprechaun ziet met zijn innerlijk oog. Van dit oog heeft hij er maar één en daarmee ziet hij – waarschijnlijk zonder het zelf door te hebben – in de geestenwereld. Zodra hij met zijn aandacht naar het alledaagse wordt afgeleid, gaat hij weer met zijn gewone twee ogen kijken in onze wereld van dualiteit. Daar bestaat de elf niet en in een aantal kortere verhalen over de leprechaun is hij dan verdwenen en in lucht opgegaan! (6)

Het jacobskruiskruid

Dan brengt hij de jongen naar een veld met jakobskruiskruid (in het Engels ragwort of boliaun) – dit is een giftige en mogelijk hallucinogene plant – en zegt dat onder één van deze planten een schat begraven ligt. De jongen bindt een rood lint om de plant en vertrekt om een spade te halen. Als hij terugkomt hebben alle planten een rood lint om de steel en de schat blijft onvindbaar. Het lint verwijderen was veel logischer geweest, maar het gaat hier om de leprechaun als meester van de paradox. Hij doet het onmogelijke en bindt om alle stelen een rood lint, daarmee zeggende: alle planten van het jacobskruiskruid kunnen leiden naar de elfenwereld en het innerlijke goud!

Het jacobskruiskruid wordt in andere Ierse verhalen genoemd als rijdier voor de elfen. Als zij een steel van de plant tussen de benen doen en dan roepen van ‘paard en breidel!’ verandert de steel in een paard waarmee zij in enkele tellen vele mijlen kunnen reizen door de lucht! (7) In de verhalen is er soms een sterveling die met ze meereist en dan ook kan vliegen met behulp van deze plant. Het jacobskruiskruid is dus een ware elfenplant, die vergelijkbaar is met de heksenzalf en mee kan helpen om uit je lichaam te treden om astraal te reizen op zoek naar de innerlijke schat. Helaas begrijpt de jongen deze hint niet en gaat gedesillusioneerd en zonder schat naar huis terug.

‘Driemaal lacht de leprechaun’

Ook het verhaal van ‘driemaal lacht de leprechaun’ zit vol met paradoxen: Een boer vindt een leprechaun en houdt hem zeven jaar gevangen in een kist tot hij verteld heeft waar hij zijn schat verborgen heeft. In die periode lacht de leprechaun driemaal. (8) Eerst vindt de boer een schijnbaar waardeloos stuk wrakhout. Hij verkoopt het stuk hout voor bijna niets, maar er blijkt een goudschat in verborgen te zitten.. Wat op het eerste gezicht waardeloos is blijkt juist van grote waarde!

Dan komt er een bedelaar aan de deur die een maaltijd weigert en snel weer vertrekt. Vervolgens struikelt hij en breekt zijn been. De leprechaun lacht nu een tweede maal. In dit voorval wordt iemand letterlijk op het verkeerde been gezet omdat hij zijn geluk niet volgt. Wie tegen zijn eigen noodlot in gaat, zwemt tegen de stroom in en zal eerder struikelen.

De leprechaun lacht de derde keer als de boer zijn geld ‘veilig’ begraaft in zijn tuin en vervolgens berooft wordt door een dief die hem had bespied. De plaats waarvan de boer verwachtte dat die het veiligst zou zijn, blijkt juist het gevaarlijkst! Hij haalt de leprechaun uit de kist om te weten waarom hij voor de derde keer lachte. Deze vertelt het hem en verdwijnt. Als de boer beseft dat hij zijn gespaarde goud kwijt is verliest hij ook nog zijn verstand.

De leprechaun toont in dit verhaal zijn talent om dwars door de schijn heen te zien waar de (energetische) schat is. Dit maakt hem tot een wijze dwaas. Waar ieder het uiterlijke goud najaagt, weet hij wat tot werkelijk geluk en dus innerlijk goud leidt en volgt dit uiterst consequent. Dit volgen van je eigen geluk lijkt dwaasheid voor de oppervlakkige maar is het niet!

De schat onder de regenboog

Ook het verhaal van de leprechaun die een schat verbergt onder de regenboog is een spel van paradoxen. Op het moment dat er een regenboog is, regent het en schijnt de zon tegelijkertijd. De normale wereld is verdwenen en eventjes heerst de omgekeerde wereld. (9)

Verder is ‘gaan naar het einde van de regenboog’ zelf een paradox. Deze plek is net als de horizon, deze zal zich verplaatsen zodra jij je van plaats verandert. Zo kom je dus nooit aan op de plaats onder de regenboog. Toch in esoterisch opzicht is dit wel degelijk de plaats van de schat. De regenboog wordt gezien als de brug naar de andere wereld (10) en de zeven kleuren van de regenboog zijn ook die van de zeven chakra’s in je eigen energetische lichaam. Wie deze brug beklimt – en ook weer afdaalt – zal het hemelse goud vinden en ook zijn innerlijke schat! De hoeder van deze schat is het wijze solitaire wezen onder de heg, de meester van de paradox, de leprechaun. (10)

Abe van der Veen

1) De huidige afbeeldingen van de leprechaun zijn diep triest, tik het maar eens in bij google afbeeldingen..

2) Verder wordt er geopperd dat leprechaun komt van Lugh Chromain de kromgebogen Lugh. De slinger van Lugh zou de regenboog zijn en hij zou zijn schatten van zonlicht hebben verborgen onderaan die regenboog. Lugh en zijn verwanten, de Tuatha de Dannan, waren ooit de Keltische goden en zijn verworden tot het elfenvolk. De licht- en zonnegod Lugh zelf is verworden tot een kleine kromme elf die een pot met goud bewaard. Deze hele theorie is echter zeer speculatief.
http://books.google.nl/books?id=nd9R6GQBB_0C&pg=PA286&lpg=PA286&dq=little+stooped+lugh&source=bl&ots=ZIT14W3vNL&sig=DsmiYdZbpOGLA0ut_3hBuIos0Xg&hl=nl&sa=X&ei=KXshUOXVBYa00QXv-oE4&ved=0CGsQ6AEwCA#v=onepage&q=little%20stooped%20lugh&f=false

3) Voor de teksten van beide verhalen: http://classiclit.about.com/library/bl-etexts/fairytale/bl-field.htm

http://books.google.nl/books?id=HdQ9AAAAIAAJ&pg=PA179&lpg=PA179&dq=three+laughs+leipreach%C3%A1n&source=bl&ots=cKXaI7SzRH&sig=BqUHJ5rzVhVarL6JW156_2LrY8A&hl=nl&sa=X&ei=UXghUIuRPI610QWUz4HABg&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q=three%20laughs%20leipreach%C3%A1n&f=false + om het verhaal compleet te krijgen: http://books.google.nl/books?id=tPi4vwaS30AC&pg=PA179&lpg=PA179&dq=three+laughs+leipreach%C3%A1n&source=bl&ots=REonNBHsYi&sig=ij9DNcz1KSTlnJFmlUjXSL-XtZQ&hl=nl&sa=X&ei=UXghUIuRPI610QWUz4HABg&ved=0CDcQ6AEwAQ#v=onepage&q=three%20laughs%20leipreach%C3%A1n&f=false

of: http://www.sacred-texts.com/neu/celt/flat/flat15.htm

4) K. Briggs – A dictionary of fairies p. 264 en N. Arrowsmith – A field guide to the little people p.232

5) http://zythophile.wordpress.com/2008/07/23/heather-ale-scots-or-irish/

In een Schots verhaal vraagt de koning der Schotten aan een Pictische gevangene om het geheim van bier gebrouwen van heidebloemen. Hij en zijn zoon zijn de enigen die het recept nog kennen en hij zegt: dood eerst mijn zoon dan zal ik het je zeggen. Maar lacht als de koning dat doet. ‘Nu zal het geheim sterven met mij want ik zal het nimmer vertellen, maar mijn zoon had het gedaan om zijn leven te redden’. Zo wordt de koning – en met hem de lezer – op het verkeerde been gebracht.

6) Het innerlijke oog in het midden van het voorhoofd op de plaats van het zesde chakra.

Je vind dit bv. terug in het verhaal op p. 371 van T. Keightley – The World guide to Gnomes, fairies, elves

7) B. Froud en A. Lee – De elfen. Hierin vermelden zij dat John Aubrey dit al beschreef in de 17^e eeuw.

8) Dit doet sterk denken aan het verhaal uit de Vita Merlini waar Merlijn drie maal lacht om verborgenheden die alleen hij weet, waaronder de schijnbare paradox van een drievoudige dood. Een man zal van een rots vallen, aan een boom hangen en in een rivier verdrinken. Niemand gelooft de ziener echter de man valt van een rots, blijft hangen aan een tak van een boom, maar met zijn hoofd onder het water van de rivier.. http://www.timelessmyths.com/arthurian/merlin.html

Dit is ook een versie van de drievoudige dood van het hangoffer van Odin! Dit is ook te zien als een schijndood en een betreden van de geestenwereld.

9) Het spreekwoord zegt; als het regent en de zon schijnt is er kermis in de hel! Oftewel er is feest waar lijden hoort te zijn.
Zoals in de Bifrostbrug van de Noormannen waarin de regenboog een brug is naar de Asgaard van de goden.

Oorspronkelijk waren dit waarschijnlijk twee aparte verhalen. De leprechaun heeft een pot met goud die hij ergens verbergt, vaak op oude heiligdommen, dus krachtplekken. En er is het volksgeloof dat er onder de regenboog een schat te vinden is. Deze twee verhalen zijn met elkaar vermengd.

10) Het boek ‘the truth about the leprechaun’ van Bob Curran is volledig gewijd aan de leprechaun. Deze heb ik ook gebruikt, maar een groot nadeel van dit boek is dat hij de term leprechaun gebruikt voor diverse soorten andere elfenwezens waardoor er een grote verwarring ontstaat wat nu wel of niet een leprechaun is. Ik vind zelf dat het woord leprechaun of een variant daarop in het verhaal gebruikt moet worden om het wezen te kunnen identificeren als leprechaun. Juist in deze verhalen komt het paradoxale karakter van de leprechaun sterk naar voren!

Ook interessant: http://news.discovery.com/human/life/a-mischievous-history-of-the-leprechaun-from-fairy-forests-to-tv-ads-to-the-hood.htm

The post De leprechaun: meester van de paradox first appeared on Abe de Verteller.

jacobskruiskruid - Abe de Verteller

De leprechaun: meester van de paradox