Met de helm op geboren

Abe de Verteller — Tue, 24 Feb 2015 17:13:28 +0000

Sommige kinderen worden geboren onder bijzondere omstandigheden. Ze worden geboren op een bijzonder tijdstip zoals een zondag of met kerst. Ze worden geboren met bijzondere uiterlijke kenmerken: met een zesde teen of vinger of bovenmatig behaard of al met een tand in de mond, of ze worden geboren op een buitengewone manier, met de voeten naar voren, met de keizersnee of met de helm op. Al dit soort kinderen werden bijzondere krachten toegeschreven. Ze zouden altijd geluk hebben; het is een ‘zondagskind’, zegt men wel over iemand die uitzonderlijk veel geluk heeft. Ook zouden ze over bovennatuurlijke gaven beschikken.
Vooral over degenen die met de helm op geboren zijn worden de meest wonderbaarlijke dingen verteld. Denk bijvoorbeeld aan het sprookje van ‘De duivel en de drie gouden haren’ waarin zo’n kind de hoofdrol speelt. In het volgende stuk behandel ik de bijzondere gaven die deze kinderen – volgens de folklore – zullen hebben.

Geluk

Afbeelding uit ‘De naturae divinis Characterismis’ – Cornelius Gemma (Antwerpen 1575)

‘Met de helm op geboren’ betekent dat bij de geboorte een deel van het geboortevlies (amnion) nog op het hoofd van de pasgeborene zit of in zeldzamere gevallen om het hoofd heen zit. Het vlies kan zelfs om het hele lijfje heen zitten. De vroedvrouw haalde het vlies direct na de geboorte van het hoofdje of het lijfje af. Soms gaf ze het mee aan de moeder, maar het werd ook weggegooid of meegenomen om doorverkocht te worden. Ook als deze bijzondere geboorte vergeten of verzwegen werd, kon je er achter komen of iemand met de helm op geboren was: als teken hiervan zou hij twee kruinen in het hoofdhaar hebben. (1)

Zo iemand zou volgens de Nederlandse folklore enorm veel geluk hebben. Hij zou als soldaat niet gewond raken en als schipper niet verdrinken, hij leert vlot op school en heeft meestal bijzondere gaven. (2) Dit geloof in de gelukbrengende macht van het geboortevlies blijkt niet puur Nederlands te zijn. Onze oosterburen noemen het de ‘Glückshäube’ (gelukskap of muts) en de Fransen zeggen van een geluksvogel: il est né coiffé (hij is met een kap op geboren). Het Engelse ‘caul’ betekent kap en werd geassocieerd met de monnikskap. Het kind zou bestemd zijn voor het klooster. Zelfs in de Romeinse tijd werd de associatie met geluk al gemaakt. De Romeinse keizer Antoninus Diadumeninus werd zo genoemd omdat hij bij zijn geboorte het vlies als een diadeem om zijn hoofd droeg. Om die reden zou hij in een continue staat van geluk zijn. (3)

Gedroogd en bewaard vlies

Omdat vermoed werd dat dit geluk in het vlies zat, waren er wel vroedvrouwen die het ding – al dan niet stiekem – meenamen om te verkopen. Tot in de negentiende eeuw werden ze te koop aangeboden. Dit gebeurde vooral aan zeelieden als talisman tegen verdrinking, maar ook aan soldaten ter bescherming tegen kogels en aan advocaten voor welsprekendheid. Meestal bewaarde de moeder het vlies liever zelf: zij – of een ander familielid – droeg het bij zich bij belangrijke ondernemingen of bond het op het lichaam van het kind zodat het beschermd zou zijn en altijd geluk zou hebben. Ook kwam het voor dat de moeder het vlies liet zegenen of dopen door een geestelijke. Het vlies werd ook wel onder de drempel van het huis begraven zodat het geluk bij de eigenaar zou blijven.

Uit de middeleeuwse IJslandse benamingen voor het geboortemembraan is af te leiden waarom het met de helm op geboren worden geluk zou geven. Het vlies heette daar ‘fylgja’, ‘hamr’ of ‘hamingja’. Fylgja is tegelijk een benaming voor de persoonlijke beschermgeest (de geestelijke dubbel) van de pasgeborene die volgens de IJslanders in het vlies zou verblijven. Deze behoedde het kind dus voor ongeluk! De ‘hamr’ is de vorm of fysieke dubbel (alter ego) van de mens. Hamingja betekent gaan met je ‘hamr’ oftewel je dubbel. Wie dat doet volgt zijn fortuin of lot. De ‘hamingja’ wordt wel vertaald als het persoonlijke ‘geluk’ van het kind. Maar het is ook in een wat neutralere zin, zijn of haar levenslot. Ook deze zou dus samenhangen met het geboortevlies. (4)

Bovennatuurlijke gaven

De witte vrouw is mogelijk een beeldwit (Jheronimus Bosch)

Voor de met de helm op geborene blijft het echter niet bij een grote portie levensgeluk. Hij zou zelfs over bovennatuurlijke gaven beschikken! Hij zou rampen en grote branden kunnen voorzien en mensen kunnen genezen, maar vooral werd er geloofd dat hij kon hij zien wie er – in de nabije toekomst – dood zou gaan. Dit kennen we al uit een Nederlandse bron uit 1600. Hier staat: ‘Kinderen met een helm geboren, tzijn vremde stucken, Zien geesten, nacht-merryen, en zulc gedrocht.’ (5) Al in de zestiende eeuw bestond hier dus het volksgeloof dat zij geesten konden zien. Daarnaast zagen ze ook de nachtmare en andere geestwezens.
In de folklore van de Zuid-Hollandse eilanden wordt zo iemand een ‘beeldwit’ genoemd. Hij ‘wit’ oftewel heeft kennis van ‘beelden’ die nog moeten gebeuren, hij is een beeldwit. Deze mensen konden voorspellen wanneer iemand zou sterven. (Wie dit ook te weten wou komen moest bij de beeldwit over de linkerschouder kijken.) Zij hadden de zogenaamde voorloop en moesten er ’s-nachts uit en ronddolen om een lijkstoet te zien. Dit was het visioen van een begrafenisoptocht die nog gebeuren moest. Vaak moest de beeldwit actief meehelpen bij deze optocht door het hek van het kerkhof open te zetten. In Oud-Beijerland werd zelfs beweerd dat de beeldwit een mens is die ’s-nachts de zielen begraaft nadat de lichamelijke begrafenis heeft plaatsgevonden. (6)

Hieruit valt af te leiden dat de zogenaamde beeldwit niet lijfelijk, maar in de geest er op uit ging om pas gestorven zielen te helpen. Door obstakels uit de weg te ruimen en door juist de ziel te begraven, voorkwam hij dat de ziel rond gingen dolen en hielp ze op weg naar de Andere wereld. Dit deden ze niet uit vrije wil, maar omdat zij daar door hun bijzondere geboorte toe gedwongen waren. Ook werden zij misschien gedwongen door de zielen of door andere ‘met de helm op geborenen’. In een sage uit de Veluwe wordt verteld hoe een boer de deur op slot had gedaan zodat de knecht – die met de helm op geboren was – niet naar buiten kon. Hij zei de volgende ochtend tegen de boer: ‘dat moet je nooit meer doen, ik heb in mijn leven nog nooit zo’n slaag gehad!’ Van wie hij zo’n slaag kreeg vertelde hij er niet bij. Dit doet sterken denken aan de – zo dadelijk te behandelen – Italiaanse ‘benandanti’ waarvan werd gezegd dat ze slaag kregen van hun collega’s als ze niet naar buiten gingen op de daartoe bepaalde nachten. (7)

Uit het lichaam kunnen treden

De suggestie dat mensen die met de helm op zijn geboren de gave hebben om uit hun lichaam te treden wordt ondersteund door folklore uit verschillende Europese landen. In de zestiende eeuw geloofde men in de landstreek Friuli (Italië) dat allen die met de helm op werden geboren ‘benandanti’ moesten worden. Deze benandanti (‘goede wandelaars’) waren lieden die uit hun lichaam konden treden om ’s-nachts te strijden tegen de ‘malandanti’ voor de vruchtbaarheid van de velden. Zij vochten tegen deze kwade tovenaars en heksen die de vruchtbaarheid van de oogst probeerden te stelen. De uitslag van de strijd zou bepalen hoe goed de oogst van het komende jaar zou worden. De benandanti hadden het vlies bewaard en droegen het om hun nek om zo in de geest te kunnen reizen. Er waren ook benandanti die net als de Nederlandse beeldwitten de doden konden zien. (8)

Ook de ‘kresniki’ van Slovenië en Kroatië waren mensen die met de helm op geboren waren. Zij gingen in de geest naar kruispunten om daar te vergaderen of om te vechten voor de schaarste of overvloed van bepaalde producten. Ook hun tegenstanders de ‘strigoi of vucodlachi’ (vampieren) waren met de helm geboren. Zij vochten tegen elkaar in de vorm van dieren zoals o.a. honden, paarden of everzwijnen. De ‘helm’ van de kresnik is wit maar die van de vampier is rood of zwart. (9)

Hongaarse Taltos sjamaan

In Hongarije wordt er in achttiende-eeuwse gerechtsbronnen gesproken van de ‘taltos’. Zij waren geboren met tanden, zes vingers of met de helm op. Als ze volwassen werden moesten ze op bepaalde tijden ’s-nachts uit hun lichaam treden om in de geest te strijden tegen andere taltos of tegen kwade heksen en tovenaars. Ze veranderden zich daarvoor in stieren of hengsten en als ze gewonnen hadden zou er dat jaar een uitstekende oogst zijn. Net als de ‘benandanti’ werden ook de ‘taltos’ beschuldigd van kwade toverij en het aanhangen van de duivel. Zijzelf ontkenden dit ten enenmale! In Siberië wist men te vertellen dat degene die met de helm op werd geboren gepredestineerd was om sjamaan te worden. Ook de sjamanen hebben de gave om uit hun lichaam te treden. (10)

De met de helm op geborene als vampier

Niet altijd werd het als een geluk beschouwd om ‘met de helm op’ geboren te worden. Het kunnen voorspellen van rampen en het kunnen zien van de doden zou je nog als een goede gave kunnen zien. Maar er werd in Nederland ook wel gezegd dat ze de gave bezaten om te ‘weerwolven’. In Duitsland wist men dat de met de helm op geborene na zijn dood een ‘Ungeheuer’ zou worden. Zij zouden dus geen rust vinden en rond gaan dolen. Het kon nog erger als ze ‘Nohier’ werden. Dit is een geest die de levenden de dood in trekt. Zoals al gezegd waren de strigoi uit Kroatië ook met de helm op geboren en in Roemenië en Griekenland werd beweerd dat de met de helm op geborene na zijn dood een vampier zou worden. (11)

Om deze reden probeerde men ook wel van het vlies af te raken. De Nederlandse folklore vermeld dat als men het vlies verbrand of begraaft de persoon zijn bovennatuurlijke macht kwijt zal zijn. Gooi het echter niet in het water, want dan loopt het kind een grote kans om te verdrinken. De IJslandse Edda waarschuwt tegen het achteloos weggooien of verbranden van het vlies. Hierdoor zou de fylgja, de beschermende geest ook verdwijnen en zonder die bescherming zal al je geluk verdwenen zijn. (12)

Conclusie

Met de helm op geboren wordt in Engeland wel ‘geboren achter de sluier’ genoemd. Als je dit ziet als de sluier tussen onze wereld en de geestenwereld dan kan degene die achter de sluier geboren is nog contact hebben met deze andere realiteit. (13) De reden dat degene die met de helm op is geboren de gave heeft van helderziendheid en uit zijn lichaam kan treden vinden we in de connectie tussen het vlies en de IJslandse fylgja en hamr. Zoals eerder gezegd waren fylgja en hamr zowel termen voor het geboortevlies als voor het alter ego. De ‘helm’ is te zien als de zetel van de dubbel. Door middel van het geboortevlies kan de geest/ alter ego/ dubbel het lichaam verlaten en zich eventueel ook in een dier veranderen. Omdat de dubbel – in de vorm van het vlies – de persoon direct bij de geboorte al begeleidde wist men dat hij of zij een zeer sterk en actief alter ego zou hebben. Zeker als het vlies bewaard werd en het kind het bij zich droeg dan had hij een tastbare herinnering aan zijn voorgeboortelijke bewustzijn. Vaak resulteerde dat er in dat deze persoon ‘s-nachts uit zijn lichaam trad of hij dat nu wou of niet. Sjamanen leerden om deze vaardigheid in bedwang te houden en te gebruiken naar eigen inzicht. (14)
Voor degenen die hun lot onder ogen zagen en niet vochten tegen hun gave zou de ‘helm’ een zegen zijn. Zij leerden de wijsheid en de macht van het kunnen omgaan met hun andere ik. Voor degene die dit lot niet aanvaardde of in een maatschappij geboren werd waarin het bovennatuurlijke niet geaccepteerd werd betekende de ‘helm’ een vloek. Zij zouden nooit volwaardig lid kunnen worden van hun gemeenschap. Ze werden met angst en achterdocht bekeken en konden hun ware levenslot – en daarmee hun geluk – niet volgen.

Abe van der Veen

1) http://en.wikipedia.org/wiki/Caul
http://www.verhalenbank.nl/items/show/47219
Met de helm op geboren worden zou slechts bij één op de tachtigduizend baby’s voorkomen.
In het sprookje van Grimm: ‘De duivel met de drie gouden haren’ is het gelukskind met de helm op geboren. Hij heeft inderdaad bizar veel geluk, maar reist ook nog over de onderwereldrivier naar de onderwereld om daar de duivel en zijn grootmoeder tegen te komen en vol wijsheid en goud terug te komen.
Twee kruinen betekent dat er nog één wezen zou moeten zijn voor de tweede kruin; het alter ego.
Van vele beroemdheden wordt gezegd dat zij met de helm op zijn geboren zoals o.a.: Alexander de Grote, Karel de Grote, Napoleon, Freud, Lord Byron en in de literatuur David Copperfield en Hamlet. https://les8petites8mains.blogspot.com/2013/05/etre-ne-coiffe.html
2) Ben Janssen – Het dansmeisje en de lindepater 167-168
3) http://www.encyclopedia.com/topic/Caul.aspx
In Engeland kent men het verschijnsel ook als “mermaid birth” en “veiled birth”
4) Sinninghe – Noordbrabants sagenboek 131
Grimm – Teutonic mythology 874
Lecouteux – Witches, werewolves and fairies 97
Dit geloof dat de ‘helm’ zou beschermen tegen verdrinking heeft mogelijk te maken met het feit dat het kind in de baarmoeder in het vruchtvlies overleeft terwijl het in het vruchtwater ligt en toch niet verdrinkt.
Ze werden ook verkocht aan advocaten om te zorgen voor ‘welsprekendheid’.
Het ‘dubbel’ of alter ego is dat gedeelte van de ziel dat het lichaam kan verlaten. Bijvoorbeeld tijdens een droom of in extase. De betekenis van hamr en fylgja als vormen van de ziel zijn dusdanig complex en interessant dat ik er in de toekomst een artikel aan wil wijden.
5) Veelderhande Geneuchlijke Dichten, anno 1600 (ed. Lettk.), 213
6) http://nl.wikipedia.org/wiki/Beeldwit_(mythisch_wezen)
Blécourt – Verhalen van stad en streek 410
Ben Janssen 16
Beeldwit is al een oud Nederlands woord en kan ook witte gedaante of witte vrouw betekenen. De Duitsers hebben het over een ‘Bilwiz’. In de oude betekenis wordt het gebruikt voor een soort van goede elf. (http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/beeldwit en http://taaldacht.nl/woordenboek/belewitte/)
Ook in Dalmatië hielp het geboortevlies met een makkelijke, pijnloze dood. Daarvoor moest het vlies onder het hoofdkussen van de stervende gelegd worden. (Muir- Ritual in early modern Europe p. 26)
7) De Haan – Folklore der lage landen 221-222
8) Carlo Ginzburg – The night battles 60 ev
9) Ginzburg – Ecstasies 160
10) Ginzburg 162-164
Eva Pocs – between the living and the dead
11) http://www.verhalenbank.nl/items/show/47219
Lecouteux 96
http://en.wikipedia.org/wiki/Caul
In Polen werd de ‘helm’ gedroogd en vermalen om op de zevende verjaardag van het kind door hem opgegeten te worden. Dit was om te voorkomen dat hij een vampier zou worden. (Burns – They believed that? p. 40)
12) Ben Janssen – Het dansmeisje en de lindepater 167-168
De Haan – Folklore der lage landen 221-222
Teutonic mythology 874
13) http://www.caulbearer.org/
14) Lecouteux – Witches, werewolves and fairies 95-97
Grimm – Teutonic mythology 874
Belmont – les signes de la naissance 55-56
Ook in Friesland werd het geboortevlies de ‘haam’ genoemd. (zie: wiki helm/volksgeloof)

The post Met de helm op geboren first appeared on Abe de Verteller.

met de helm op geboren - Abe de Verteller

Met de helm op geboren