De symboliek van de roos

Abe de Verteller — Tue, 10 Jul 2018 13:21:54 +0000

Wilde roos

De roos werd door de Griekse dichteres Sappho al ‘de koning(in) der bloemen’ genoemd. In een Indiase mythe kibbelen de goden Brahma en Vishnu erover welke bloem de mooiste is: de roos of de lotus? Toen Vishnu aan Brahma een prachtige roos liet zien was hij overtuigd. De roos is de mooiste der bloemen! Vervolgens schiep hij uit honderden rozenblaadjes de godin Lakshmi als bruid voor Vishnu.
Waarom is nu juist de roos verkozen als koningin, de mooiste der bloemen? Dit heeft onder andere te maken met haar oorspronkelijke vorm van vijf witte of roze blaadjes rondom het hart van de bloem. Het type roos zo wij die nu kennen ontstond pas vanaf de achttiende eeuw. Toen ging men de roos in deze streken kweken en cultiveren en kreeg zo haar myriade aan vormen. Rond 1800 werd de rode roos gekweekt, daarvoor was zij rose of wit. Toch komt de naam van de roos van het Griekse ‘rhoden’ wat rood betekent. (1)

Het ontstaan van de roos

Geboorte van Venus – Botticelli (Met links de rozen die neerdwarrelen)

De roos is gewijd aan meerdere grote godinnen: aan Cybele en Isis, Frigg, Venus en Aphrodite. Een beeld van de godin Cybele werd jaarlijks door de straten van Rome getrokken en bedolven onder rozen. Apuleius vertelt in zijn roman ‘De gouden ezel’ dat hij (na zijn transformatie in een ezel) zijn menselijke gedaante terug kreeg door het eten van de rozenkrans uit een processie ter ere van Isis. Hij dankte daarna deze godin. De wilde hondsroos is gewijd aan Frigg, de vrouw van Odin, deze heet nog steeds Friggdorn in Germaanse landen. (2)
De roos als bloem van de liefde is gewijd aan de godin van de liefde Venus/Aphrodite. Zoals Venus de mooiste is der godinnen, zo is de roos de mooiste der bloemen. Toen Venus ontstond uit het schuim van de zee (dit schuim ontstond uit de genitaliën van Uranus toen die in zee werden geworpen) veranderde het schuim dat terecht kwam op de aarde in de eerste rozen. Er wordt ook gezegd dat de roos is ontstaan uit de ster van Venus, de avondster (‘Stella Veneris’). Ze zouden rood zijn geworden doordat Eros – de zoon van Aphrodite – tijdens zijn dans nectar of wijn morste op de bloem.

Het ontwaken van Adonis – J.W. Waterhouse 1899

Volgens een Gnostische tekst uit de derde eeuw n. Chr. was de roos de eerste bloem op aarde. Zij werd gemaakt van het maagdelijke bloed van Psyche, nadat zij had gevreeën met Eros. Ook wordt er verteld dat de rode rozen ontstaan zijn uit het bloed van Adonis en de witte rozen uit de tranen van Aphrodite uit verdriet om zijn dood. In de christelijke folklore waren de rozen in de tuin van Eden oorspronkelijk wit, maar toen Eva bij haar verbanning een roos meenam veranderde deze spontaan van kleur en werd rood. Een teken van haar verloren onschuld en maagdelijkheid. (3)

Als late lentebloem is hij te zien als een teken van de geofferde vegetatiegod die in het voorjaar terugkeert. Ook Jezus is te zien als een dergelijk offer: in de folklore wordt gezegd dat Jezus’ doornenkroon gevlochten is van rozentwijgen en de middeleeuwse geleerde Albertus Magnus vertelt dat zijn druppels bloed die onder het kruis op de grond vielen veranderden in rode rozen. (4)

De Rosalia: de roos als dodenbloem

De rozen van Heliogabalus – Alma Tadema 1888

De roos werd door haar associatie met de jong gestorven schone lentegod ook een symbool voor de dood en dan vooral als deze dood een jongeling betrof.
Tijdens de Romeinse Rosalia (rozenfeesten) in de meimaand werden er rozenkransen gelegd en rozen gestrooid op de graven. De Rosalia was een feest om de doden te gedenken. De rode rozen waren wellicht een teken van de tuin van Venus (of de eilanden der gelukzaligen) waar de zielen van de gestorvenen als kleine ‘eroten’ rondvlogen. Door middel van het offeren van rozen werden ze een veilige reis naar die plek toegewenst.
Romeinse keizers zoals Nero en Heliogabalus lieten ook veelvuldig en in enorme hoeveelheden met bloemblaadjes (waaronder meestal veel rozen) strooien tijdens hun orgiën. Dit feestelijk gebaar eindigde bij Heliogabalus echter in een drama toen enkele gasten stikten onder de grote hoeveelheid bloemblaadjes. (5)

Rozen werden al op de graven geplant door de heidense Germanen en ook later nog op vele kerkhoven in Europa. De dodenakker van kinderen wordt in Zwitserland het rozentuintje genoemd. Ook het slagveld heet wel een rozengaarde. Als iemand een witte roos op zijn stoel aantreft dan werd dit gezien als een teken van zijn naderende dood. (6)

Sub Rosa: De roos als teken van vertrouwelijkheid

In een Griekse mythe wordt verteld dat de liefdesgod Eros aan Harpokrates de eerste roos gaf opdat hij zou zwijgen en het – soms indiscrete – gedrag van zijn moeder Aphrodite niet zou verklappen. Harpokrates was bij de Grieken een god van de stilte. Deze vertrouwelijkheid werd ‘sub rosa’ genoemd en was mogelijk al een onderdeel van de mysteriën van Venus, want van de ingewijden in een mysteriegodsdienst werd verwacht dat men zweeg over alles wat er tijdens de rite meegemaakt was. Zo werd de roos een symbool voor geheimhouding en vertrouwelijkheid.
De frase ‘sub rosa’ betekende dus al in de Romeinse tijd ‘in vertrouwen’. In feestzalen werden schilderingen van rozen aangebracht als teken om datgene wat onder invloed van wijn gezegd was vertrouwelijk te houden. Ook hingen de Romeinen rozenslingers aan de zoldering van vergaderzalen als teken dat de gesprekken op die plek vertrouwelijk waren. (7)

Biechthokje met roos

Dit beeld van de roos als teken van vertrouwelijkheid en discretie bleef voortbestaan in de Middeleeuwen. Rozen werden gebeeldhouwd in kloosterzalen en raadskelders, telkens om aan te duiden dat hier geheime besprekingen – ‘sub rosa’ – werden gehouden. In de zestiende eeuw liet paus Adrianus VI (de enige Nederlandse paus! 1522-1523) bij decreet de roos als symbool van zwijgzaamheid boven de biechtstoelen in de katholieke kerk aanbrengen. (8)

De roos van vlees

Venus verticordia – Dante Rossetti 1868

Door de associatie van de roos met Venus en Aphrodite werd de bloem het teken van liefde. Maar hierbij blijft het de vraag om welke liefde dit gaat. Zij is als Aphrodite Pandemos de godin van de vleselijke liefde en als Aphrodite Urania de godin van de etherische, hemelse liefde. De roos werd gedragen door haar priesteressen. Dit ging soms om priesteressen die ook deden aan sacrale seks. Mogelijk ging het zich tooien met rozen daarom langzamerhand over op vrouwen die seks hadden voor geld. De roos zelf werd in de Romeinse tijd o.a. gezien als een middel om wellust op te wekken, ze werd voor dat doel in en op de vrouwelijke geslachtsdelen gelegd. Ook publieke vrouwen tooiden zich in de Romeinse tijd nogal eens met rozen. Bijvoorbeeld op 23 april tijdens het wijnfeest de Vinalia: ter ere van Venus tooiden de lichtekooien zich dan met rozen en mirte. Zij offerden deze bloemen aan de godin in ruil voor schoonheid en populariteit. (9)

Nu kwam seksualiteit, en daarmee ook Venus in de middeleeuwen in een kwade reuk te staan. Bordelen werden toen soms Venustempels genoemd en prostituees noemde men wel ‘Venusdiertjes’. Ook in de middeleeuwen waren de publieke vrouwen te herkennen doordat zij rozen droegen. Dit werd in deze periode echter gezien als een teken van schande. De Franse laatmiddeleeuwse schrijver Pierre Col zegt dat de roos een teken is van de vulva en de Sufi-dichter Fariduddin Attar (12e eeuw n. Chr.) bezingt de roos als symbool van de erotische liefde: ‘Ik denk aan niets anders dan de roos, ik wens niets anders dan de robijnen roos.’ ‘Haar roosje plukken’ is al sinds de zestiende eeuw een eufemisme voor de ontmaagding van een jonge vrouw, waarbij de roos een aanduiding is voor de vagina. (10)

De maagdelijke roos

Illustratie uit Roman de la Rose 1490

Mogelijk is dit gegeven nog ouder. In het – destijds – uiterst populaire gedicht ‘Roman de la Rose’ van de troubadour Jean de Meung (dertiende eeuw) gaat een jongeman in de maand mei op zoek naar de ‘Roos’. Hij belandt in een prachtige tuin vol met bloemen. Voor hem is deze tuin te vergelijken met het paradijs en zijn minnares met een roos. Natuurlijk wil hij deze maar al te graag plukken. Hier staat de roos in ieder geval voor de romantische liefde en wellicht ook voor de ontmaagding.
Al in het oude Rome werden de maagdelijke meisjes getooid met rozen op het feest van de god Hymen. In de zestiende-eeuwse Schotse ballade van Tam Lin waagt de jonge Janet zich in een verboden woud en bij een bron ziet zij een rozenstruik en plukt dan een roos. Vlak daarna ontmoet zij de elfenprins Tam Lin die haar diezelfde nacht nog ontmaagd. Haar roosje is geplukt.. (11)

De mystieke roos

Hier tegenover staat de roos als teken van hemelse en pure, maagdelijke liefde. In de middeleeuwen werd de roos gewijd aan de maagd Maria. In haar litanie wordt zij o.a. de ‘mystieke roos’ genoemd. Het woord mystiek betekent geheimzinnig en komt van de mysteriën (zoals die van Cybele, Isis en Demeter), dus alleen bedoeld voor de ingewijden en geheim voor de leken. Het embleem van het mystieke genootschap van de Rozenkruisers is de roos in het midden van een kruis, dus op de plaats van het hart van Christus. Dat is de plaats waar men wakker kan worden voor het geestelijk beginsel dat als een rozenknop in ieder leeft. (12)

Gustave Doré – De hemelse roos

De Italiaanse dichter Dante (1265-1321) schrijft in zijn ‘La divina comedia’ over de ‘hemelse roos’ waarin het hemels paradijs de vorm heeft van een stralende, witte roos: de zogenaamde ‘Candida Rosa’. In het midden daarvan zetelt Maria als koningin van de hemel, met rondom haar de gezegende zielen, waaronder ook zijn geliefde Beatrice. Dante was de eerste die het symbool van de witte roos gebruikte om het hemels paradijs te omschrijven, maar hij gebruikte ook de meer gangbare vorm van een tuin gevuld met rozen. (13)

De roos en de maagdelijke moeder

De ‘hortus conclusus’, de ommuurde rozentuin waarin de maagdelijke Maria verbleef werd afgebeeld als een nieuw paradijs, met nu Maria in plaats van Eva in het midden. Eva ontdekte via het eten van de vrucht van de boom van kennis van goed en kwaad dualiteit en seksualiteit. Zij werd uit het paradijs verdreven en kwam buiten haar centrum, de witte roos werd rood. De bevruchting van Maria in de ‘hortus conclusus’ ging via de Heilige Geest, de lelie en de engel Gabriël. Zij werd zwanger van Jezus terwijl de muur van haar tuin omsloten was oftewel haar baarmoeder bleef ongeopend. In de apocrieven werd Anna – de moeder van Maria – zwanger door te ruiken aan een roos, ook zij kreeg een kind en bleef tegelijk maagd. Maria moest maagdelijk/zonder erfzonde zijn en zelf ook uit een maagd geboren worden. Dit is een grote paradox. Ook de grote godin Hera kent zo’n paradox; ondanks haar huwelijk met Zeus blijft zij toch eeuwig maagdelijk. Door zich jaarlijks te wassen in een bepaalde bron herstelt zij haar maagdelijkheid. Het hymen is weer intact. Hoe is zoiets mogelijk? De pijl van Amor treft wel degelijk doel en raakt de ‘roos’. Alleen deze ‘mystieke’ roos heeft haar ingang niet in de fysieke vagina, maar in het geestelijke hart. Door middel van de sacrale liefde vindt een geestelijke bevruchting plaats. Het kind dat hieruit ontstaat, zal zonder zonde zijn en blijven. De erfzonde van Eva wordt door Maria ongedaan gemaakt. (14)

De roos en het mystieke huwelijk

Roos met kruis, een symbool van de Rozenkruisers

In die staat vindt de volgende onmogelijkheid plaats: het kind en/of de minnaar van de godin gaat dood, maar kan toch weer herleven. Christus gaat dood en komt weer tot leven om zo verlossing te brengen aan de mensen. Adonis sterft en komt dan terug uit de onderwereld en brengt zo de lente en het nieuwe jaar. In de traditionele Engelse ‘mummers’ dans genaamd ‘De roos’ wordt ook op symbolische wijze een dood en herleving weergegeven: In de dans wordt met vijf zwaarden een vijfster gemaakt waardoor de ‘jonge dwaas’ zijn hoofd moet steken. Dit is de ‘roos’, het centrum met vijf punten/bloemblaadjes. Hij wordt symbolisch onthoofd, maar zal herrijzen doordat hij een elixer toegediend krijgt met de naam ‘dauwdruppel in de roos’. Dit staat symbolisch voor het zaad in de vagina, maar op een dieper niveau staat het voor de geestelijke eenwording van het mannelijke in het vrouwelijke. De vijfster als pentagram staat voor de wereld van de vijf zintuigen, wie van buitenaf de roos aanschouwd valt in de valkuil van de materiële wereld. Hij wordt onthoofd; het hoofd wordt door het zwaard als symbool voor de wereld van de gedachten gescheiden van het lichaam. Alleen de diepe wederzijdse doordringing van twee geliefden tijdens het mystieke huwelijk (denk aan de ‘chymische Hochzeit’ van Christian Rosencreutz, de legendarische stichter van de Rozenkruisers) waarin de dauwdruppel in de roos komt kan de ziel wekken uit de semi-dood om wedergeboren te worden in een hoger bewustzijn. Nu wordt de roos van binnenuit ervaren. De tijd van het nieuwe paradijs is aangebroken! (15)

Conclusie

Al deze symboliek was bestemd voor de ingewijden van de mysteriën en dus geheim: ‘sub rosa’. Wie deze geheimen toch openbaart gooit ‘paarlen voor de zwijnen’ of ‘rozen voor de ezels’. In de ‘chymische Hochzeit’ wordt dat al in het titelblad geadviseerd, toch is dat precies wat Apuleius doet in zijn roman. (16) Hij eet als ezel de rozenkrans van Isis en wordt weer mens! Echter niet zomaar een mens, een ingewijde in de mysteriën van Isis, de godin van de roos. Ook degene die bidt met het gebedssnoer de ‘rozenkrans’ – en gebeden doet ter ere van Maria – overdenkt de mysteriën van de maagdelijke moeder en de zoon die sterft en toch leeft. (17) Wie op deze rozen mediteert en kauwt kan het geheim doorgronden. Hij weet het logge fysieke lichaam te ontstijgen om te komen in de paradijselijke rozengaarde waar de maagd toch moeder en minnaar is en de jong gestorvene zich nog nooit zo levend heeft gevoeld! De roos staat in het centrum van deze symboliek en is daarmee de mooiste bloem, de koningin der bloemen!

Abe van der Veen

http://www.sacred-texts.com/cla/pos/pos07.htm
Sappho – Ode aan de roos:
‘If it pleased the whim of Zeus in an idle
Hour to choose a king for the flowers, he surely
Would have crowned the rose for its regal beauty,
Deeming it peerless’
Beekman en Olofsen – Flora’s kus 95
http://mirrorofisis.freeyellow.com/id125.html
Het lijkt een discrepantie dat de roos nog niet rood was en er toch mythen zijn over het ontstaan van de rode roos. Misschien werd roze in die tijd ook rood genoemd. De kleur roze is juist weer vernoemd naar de roos.
Lankester, Ko – De Keltische maankalender in het zonnejaar 124
Apuleius – De gouden Ezel Hoofdstuk 47
Lankester 125
http://mirrorofisis.freeyellow.com/id125.html
Lejeune en DeCleene – Compendium van rituele planten 922
Oordt, Hendrik van – Bloemen taal en symboliek 159
https://en.wikipedia.org/wiki/On_the_Origin_of_the_World
Lankester 125
Walker, Barbara – A dictionary of symbols and sacred objects 422
http://www.patheos.com/blogs/religioromana/2011/05/rosalia-2/
http://penelope.uchicago.edu/~grout/encyclopaedia_romana/severans/roses.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Rosalia_(festival)
De lentefee bij de Serven en Slovenen is vernoemd naar de roos, Rusalka, hun lentefeest heet rusalija dan tooien zij zich met rozen.
Deze Rusalka is vernoemd naar de Rosalia van de Romeinen. Het feest Zemic heet ook wel Rusallii en is dan weer naar haar vernoemd. Het is een combinatie van een vruchtbaarheidsfeest en een herdenking van de vroegtijdig gestorvenen. De Rusalka zijn te vroeg gestorven jonge vrouwen. Zij zouden in het water leven en er op uit zijn om jongemannen te laten verdrinken. Maar tijdens de Rusalii/ Zemic komen zij uit het water om de velden te bevochtigen en vruchtbaar te maken.
Rituele planten 940
Uyldert, M. – De taal der kruiden 139
https://en.wikipedia.org/wiki/Green_week
Uyldert 133-139
Lejeune en Decleene 928
Walker – Encyclopedia of myths and secrets 866
https://en.wikipedia.org/wiki/Harpocrates
Uyldert 133
Lejeune en Decleene 932
https://en.wikipedia.org/wiki/Sub_rosa
De Roos van vlees is een boek van Jan Wolkers. Natuurlijk bedoeld hij hier de vagina mee.
Morford, Mark – Classical mythology 116
Muntingh – Nauwkeurige beschryving der aardgewassen 1696 198 https://leesmaar.nl/munting/boek2/031.htm
Ovidius – Fasti 4 863-872
Decleene en Lejeune 922
Walker 866
https://www.ensie.nl/populaire-uitdrukkingen/roosje
https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_de_la_Rose
Decleene en Lejeune 922
Briggs, K – A dictionary of Fairies op Young Tamerlane
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/mystiek
https://www.trouw.nl/home/geen-rozen-voor-de-ezels~a24dbfee/
Dante – Paradiso canto 32 http://www.italianstudies.org/comedy/Paradiso32.htm
https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1179/ita.1986.6.1.19?needAccess=true&journalCode=yita20
Beekman en Olofsen 98
https://en.wikipedia.org/wiki/Hortus_conclusus
Walker 433
https://en.wikipedia.org/wiki/Kanathos
Walker 866
Wilkins, Eithne – The rose-garden game 81
„Enthüllte Geheimnisse werden wohlfeil,
entweiht, verlieren sie ihren Wert.
Also: Wirf keine Perlen vor die Säue, und
streue dem Esel keine Rosen.“ https://anthrowiki.at/Chymische_Hochzeit_Christiani_Rosencreutz_Anno_1459
https://nl.wikipedia.org/wiki/Rozenkrans

Andere interessante weetjes:

Geopend is de roos het de vrouw in haar volle bekoorlijkheid. De maagd is echter een roosje in de knop.

Op rozen zitten, over rozen gaan, slapen als een roos = Roos als teken van gelukzaligheid.

Je krijgt mooie blozende wangen bij het kind als je zijn badwater onder een rozenstruik giet, of anders het menstruatiewater bij de eerste menstruatie.

Mogelijk is de stekel waarmee Brynhilde en Doornroosje in slaap vallen een stekel van een roos.

Uit het bloed van Adonis zou de Adonisroos ontspruiten. In het voorjaar meestal anemonen gebruikt in de zomer werd het gevierd met rozen.

Een Duitse sage zegt dat de duivel langs de haagroos weer omhoog naar de hemel probeerde te klimmen. Toen boog god de rozentakken naar beneden en zo hangen ze nu nog.

De wilde roos of egelantier was een zinnebeeld van jonge liefde, en werd geplukt door de jongeman die zo zijn gevoelens kenbaar maakte. Op de eerste mei kan je voor het venster van je geliefde een mei planten. Doe je dat van egelantier dan is dat dus de jonge liefde.

De roos is bij de Arabieren ontstaan uit een zweetdruppel van Mohammed.

De sage van de H. Elisabeth van Thüringen die brood meenam voor de armen dat veranderde in witte rozen.

Cupido werd gestoken door een bij toen hij aan een roos rook, Aphrodite plaatste die stekel daarna op de roos.

Witte rozen werden rood doordat Venus haar blote voeten prikte aan een roos, haar bloed kleurde de bloem rood.

De rozentuin van Laurin de elfenkoning is zijn grote trots met de mooiste rozen, die betoverend lekker ruiken. Niemand mag eraan komen. Wie dat wel doet moet zijn linkerhand verliezen. Hij rooft Similde de dochter van de koning op de eerste mei. Hij denkt veilig te zijn met haar in zijn rozentuin omdat hij zijn onzichtbaarheidsgordel draagt. Toch wordt hij ontdekt door ridders vanwege de bewegingen die de rozen maakten als hij er langs liep. Sindsdien is de tuin alleen te zien in de schemer. Het staat ws voor de roze-rode gloed van een Alpenkam die juist te zien is in de schemering. https://en.wikipedia.org/wiki/King_Laurin

Bij de rozenkruisers verwijst de roos naar het geestelijke onsterfelijke beginsel dat zich bevind ter hoogte van het fysieke hart. Het staat ook bekend als de goddelijke vonk, de geestvonk, het oeratoom, de parel of de lotus. Als dit beginsel nog niet werkzaam is, wordt er wel gesproken over de rozenknop. Deze kan openbloeien op het kruispunt van de horizontale en de verticale balken van het kruis, dat een symbool is voor de mens. De horizontale balk van het kruis verwijst naar het leven in deze wereld, de verticale naar de instroming van het goddelijke licht dat in de wereld straalt.

William Shakespeare: “What’s in a name? That which we call a rose by any other name would smell as sweet.” Romeo en Juliette 2-2

In the Tarot the rose is considered a symbol of balance. It expresses promise, new beginnings, and hope. Its thorns represent defense, physicality, loss, thoughtlessness. In the major arcana the rose appears on the Magician, Strength, Death and Fool cards. All of these cards hold strong meanings of balance and equilibrium.

De wilde roos vormde met zijn vijf bloemblaadjes een natuurlijk pentagram. Zij was overal gewijd aan de godin. Stond bekend als de bloem van Venus en werd gedragen door haar priesteressen. Arabische mystici hadden het over het paradijs Gulistan:”de rozengaarde. Het paradijs was gecentreerd rondom deze roos van liefde.
La rose is metafoor in Frankrijk voor het maagdenvlies. Bij de troubadours en de Arabische dichters is de roos metafoor voor de vagina. Walker 433

De alchemistische roos: rood en wit als symbool van de heilige baarmoeder.

Het rozenvenster in Chartres keek uit naar het westen (richting van het paradijs), heette de roos van Frankrijk en had Maria in zijn centrum. Maria werd aangesproken als de roos, de rozentuin, rozenkrans of mystieke roos. Walker 866

De ‘mummers’ dans in Engeland genaamd ‘de roos’ Waarbij vijf dansers een vijfpuntige ster van zwaarden over een ‘slachtoffer’ maken. Deze dwaas wordt symbolisch onthoofd en weer herrezen door een elixer genaamd ‘de dauwdruppel in de roos’. (eufemisme voor het zaad in de vagina) Dauw staat voor zaad (al in het Hooglied) Zoals de roos dauw ontvangt zo ontving Maria’s ziel de hemelse dauw en werd zwanger van Jezus (Meister Eckhart) Er werd bij de dans gezongen: ‘ring around the rose wreath’, of ‘ring, ring a rosy, pocketfull of posies, atchoo, atchoo, all fall down’.

https://en.wikipedia.org/wiki/Rose_(symbolism)

The post De symboliek van de roos first appeared on Abe de Verteller.

rozenkruis - Abe de Verteller

De symboliek van de roos