De helden van de lente: of van de narcistische narcis en het gecastreerde viooltje

Abe de Verteller — Sat, 16 Mar 2013 13:17:45 +0000

Elke lente is het weer een bloemenpracht: krokussen, narcissen, hyacinten, violen en anemonen. Weet wel dat elk van deze bloemen zijn bestaan heeft te danken aan het bloed van een Griekse of Oosterse jongeling, die stierf in de kracht van zijn leven!
De helden Krokos en Hyakinthos werden beiden fataal in het hoofd geraakt door een discus. Uit hun bloed ontstonden respectievelijk de krokussen en de hyacinten. De Frygische jongeling Attis werd door de godin Cybele zodanig opgehitst dat hij zichzelf castreerde. Spontaan kwamen er op die plaats viooltjes uit de grond. Adonis was zo mooi dat de liefdesgodin Aphrodite verliefd op hem werd. Helaas was de liefde van korte duur. Adonis ging op jacht en werd doorboord door de slagtanden van een everzwijn en anemonen waren het gevolg. Zo ontsprongen uit het (offer)bloed van de jonge helden de mooiste lentebloemen! Net als hun bloemen bloeiden de helden kort, vertoonden hun grootste schoonheid in de lente van hun leven en verwelkten vervolgens weer. (1) Laten we deze helden eens onder de loep nemen.

Hyakinthos en Krokos

De jonge Griek Hyakinthos moet dusdanig aantrekkelijk geweest zijn dat Apollo, geheel tegen zijn gewoonte in, verliefd op hem werd. Voor het eerst in de Griekse geschiedenis werd een God verliefd op iemand van dezelfde sekse! Helaas voor Apollo had de windgod Zephyros ook een oogje op de jongen en ontstak in jaloerse razernij. Apollo was net bezig om Hyakinthos te leren hoe hij moest discus werpen. Hij wierp de discus richting de zon en Zephyros deed de discus, met één windstoot, van koers veranderen. Zo brak hij ongewild de schedel van de jonge held. Uit het bloed van Hyakinthos ontsproot de hyacint en als teken van zijn weeklacht zette hij de letters AI AI in de bladeren van de bloem. In Sparta werden te zijner ere de Hyakinthieën gehouden. Dit is een vroeg zomerfeest waarin eerst gehuild werd om Hyakinthos, en daarna gejubeld om Apollo.

Krokos was van hetzelfde laken een pak. Hij was een schone jongeling uit Arcadië, die de pech had dat het oog van de god Hermes op hem viel. Hermes maakte hem tot zijn liefje en leerde hem discuswerpen, met het bloederige resultaat van een gevelde Krokos en een mooie nieuwe bloem; de krokus. (2) Het is aannemelijk dat Apollo en Hermes hun minnaars overnamen van een godin, net zoals zij vele heiligdommen van godinnen overnamen.

(Afb. De dood van Hyakinthos van Broc 1801, rechts Griekse vaas met Zephyros en Hyakinthos)

Adonis en de anemoon

Het lot van Adonis was nauwelijks beter te noemen. Hij werd geboren uit incest, en als kind moest hij wonen in de onderwereld onder de hoede van Persephone. Als knaap kreeg Aphrodite een oogje op hem. Zo kende hij een kortstondig geluk en mocht hij rusten in de armen van de godin, na gedane zaken. Maar zijn lust voor de jacht moest hij bezuren, van jager werd hij prooi. Een zwijn nam hem te grazen en begroef zijn slagtanden in zijn onderbuik. Mogelijk werd hij daarbij zelfs gecastreerd! Aphrodite beklaagde zich in de woorden van Ovidius aldus:

‘Maar nu zal je bloed in een bloem veranderen. En met deze woorden sprenkelde zij nectar (de drank der goden) op zijn bloed, en voor er een uur voorbij was groeide daar een bloedrode bloem. Echter zijn schoonheid duurt kort, zijn bloemblaadjes vallen zo snel, met het blazen der wind (Grieks ‘anemoi’) dat de bloem anemoon wordt genoemd.’ (3)

Na deze transformatie werden de Adonia ingesteld. Dit zijn feesten in de vroege zomer ter ere van Adonis. Op de eerste dag van de Adonia werd er om hem gerouwd en op de tweede dag gejubeld, mogelijk om zijn herrijzenis. Ook werden er zogenaamde Adonistuintjes gemaakt. In potten met een dun laagje modder werd sla, venkel en graan geplant, veel bewaterd en in de volle zon gezet. Deze planten schoten snel op, maar lieten hun kopje ook des te sneller hangen. Het is de vraag of de vrouwen deze tuintjes maakten als teken van de herrijzenis van Adonis of juist als teken van zijn vroege dood.

(Afb Awakening of Adonis van Waterhouse en een Adonistuintje op een antieke vaas)

Viooltjes en Attis

Ook Attis was dusdanig verblindend knap dat een godin verliefd op hem werd. Cybele echter was een jaloersig type – als godin haar goed recht – en toen zij hem betrapte met het nimfje Sagaritis nam ze gruwelijk wraak. Hij werd door haar waanzinnig gemaakt zodat hij zichzelf in zijn furie ontmande. Dit drama leidde toch tot een vrolijk resultaat. Uit het bloed ontsproten viooltjes! Cybele en Attis werden niet alleen in Frygië, maar ook in Rome vereerd. Zijn feest werd in de Romeinse tijd gevierd van 22 maart tot en met 27 maart. Eerst werd er gerouwd rondom een pijnboom die met viooltjes was versierd en hoogstwaarschijnlijk de god zelf moest voorstellen. Twee dagen later bereikte de rouw om Attis zijn hoogtepunt met zelfverminkingen van de Galli, de priesters van Attis, en de extatische zelfcastratie van novieten in imitatie van Attis. De 25e maart heette de ‘Hilaria’, waar ons woord hilarisch nog vandaan komt. Er was dan vreugde alom vanwege de opstanding van Attis uit de dood. Als laatste ritueel was er de 27e maart een plechtige optocht van de tempel naar de rivier waar het beeld van de godin Cybele gewassen werd. (4)

De dood van deze verschillende bloemenhelden zou je kunnen zien als een bloedoffer. Een noodzakelijk offer om een nieuwe lente te bewerkstelligen. De vegetatiegod wordt in de mythe eerst als mens voorgesteld, alvorens hij vergoddelijkt wordt. Mogelijk werd hij jaarlijks door een mens gepersonificeerd om het bloedoffer op zich te nemen. Dit offer nam de oude, trage energie van het afgelopen jaar op zich, om het door zich heen te laten gaan. Daarna kon hij zich tot heil van de gemeenschap laten doden. Dat is een mogelijke interpretatie van het verhaal van Hyakinthos, Attis en Adonis. Door de godin te beminnen en op hun hoogtepunt te sterven, lieten de helden uit hun offerbloed de lente en zijn bloemen ontspruiten.

(Attis met Frygische muts en Adrastos slays himself on Attis’ tomb 1776)

De narcis en Narcissus

Dan heb je nog het verhaal van de narcis. De schijnbaar vrolijke lentebode, die toch zo droevig haar kopje laat hangen, zichzelf weerspiegelend aan de waterkant. Deze bloem heeft vele geheimen. Haar naam is afgeleid van ‘narce’ wat bedwelming [narcose] betekent. Dat kan slaan op de intense geur van sommige narcissoorten of anders op de giftige bol. Narcissus is de egocentrische held die de inspiratie heeft gebracht voor het moderne woord narcisme. Hij was een Griekse jongeling waarvan was voorspeld dat, zodra hij zichzelf zou leren kennen, dit zijn ondergang zou worden. In de wereld der oude Grieken is de beste spiegel een heldere poel met bronwater, op een windstille dag. Narcissus keek in de poel, zag zijn reflectie en werd verliefd op zichzelf. Omdat dit spiegelbeeld onbereikbaar was kwijnde hij weg en ging hij dood. Hij veranderde in een Narcis die net zoals hij zijn kopje laat hangen aan de waterkant.

Stel je voor dat je op een frisse lenteochtend, zo’n stille poel in het woud vindt. Zij is omzoomd door gele bloemen. Je laat je hoofd hangen net als die bloemen. In het water zie je een gezicht. Verrek! Ben ik dat? Zodra je zegt: ja dat ben ik, en je meent jezelf te herkennen in de reflectie, dan zit je in de val. Als je kijkt naar jezelf, treedt je uit je ware zelf! Vanaf dat moment is het bijna onmogelijk om volledig terug te keren in die onbedorven naïeve staat van zijn die je daarvoor had. Je wordt verliefd op je zelfbeeld en verwart dat met je ware zelf. Tevergeefs probeer je één te worden met dat spiegelbeeld en je kwijnt weg. Je wordt –als het ware- omarmd door de nimf van de bron die je meesleurt naar de bodem. Je ziel wordt gestolen en gevangen genomen in een magische spiegel. Je plukt de narcisbloem en je wordt weggesleurd naar de onderwereld. Je geeft je macht en energie weg aan een reflectie en verliest (een stuk van) je ziel.

(Narcissus van Waterhouse)

De narcis en Persephone

De lente van het leven als hèt moment van zelfreflectie, kom je ook tegen in de mythe van de aanranding van Persephone. In de hymne aan Demeter van Homerus wordt verteld hoe Koré, de dochter van de Godin Demeter met haar vriendinnen bloemen aan het plukken was in een lenteweide. Bijzonder is hoe ze juist de bloemen plukt die geassocieerd worden met mooie, vroeg stervende lentehelden: krokussen, rozen, viooltjes, irissen en hyacinten. Dan ziet ze een narcis, die als volgt wordt omschreven:

“the narcissus which Earth made to grow, to be a snare for the bloom-like girl [Koré]– a marvellous, radiant flower. It was a thing of awe to see: from its root grew a hundred blooms and it smelled most sweetly, so that all wide heaven above and the whole earth laughed for joy.”

Volgens de hymne was deze bloem, haar geur en haar stralendheid, het lokaas dat diende om de jonge godin Koré – wat meisje betekent – naar de onderwereld te brengen. Alle andere lentebloemen konden zonder gevaar geplukt worden. Pas toen zij de narcis plukte, was Hades, god van de onderwereld, in staat om haar aan te randen en mee te nemen de diepte in. In haar naïviteit plukte zij dit symbool van zelfliefde en zelfreflectie en verloor zo haar onschuld. (5)

(Persephone en Hades op een antieke vaas en Persephone plukt de narcis van Kriss Waldherr)

De held in de onderwereld

De held of ‘hero’ is de aan Hel of Hera geofferde die terugkomt en als teken daarvan lentebloemen oftewel vruchtbaarheid meebrengt. Hij is de Adonis of Adonai wat heer betekent. Oorspronkelijk was hij de held die zich opofferde voor de gemeenschap. Hij werd een godheid en daardoor heer(ser) over het leven en de vruchtbaarheid van de gemeenschap. (6) Nu is daar een nieuwe beproeving bijgekomen; de valkuil van de ontdekking van individualiteit die uitmondt in egoïsme en narcisme.

Het grootste gevaar voor elke moderne held op deze inwijdingsweg is het risico dat hij gaat reflecteren op zijn zelfbeeld. Hij spiegelt zijn masker alsof dat masker hem zelf is. Dit is het doolhof van het leven, het spiegelpaleis waarin je kunt verdwalen en nooit meer jezelf zal terugvinden. Want welke van de spiegels reflecteert je ware zelf? Koré vond met veel moeite de weg terug, door haar verlangen naar Demeter, de moeder. Maar de held of heldin keert nooit terug als dezelfde persoon. Het meisje Koré, werd Persephone, koningin van de onderwereld!

De held offert zichzelf, gaat dood en daalt af in de onderwereld. Daar vind hij zichzelf terug en kan bloemen meebrengen als teken van een nieuwe lente en een nieuw leven. Hij heeft de beproeving van het zelfoffer doorstaan en is daardoor heer(ser) over zijn eigen leven en energie. Dit verhaal toont een nieuw stadium in het menselijk bewustzijn waarin op een bewuste manier energie (bloemen) gegeven kan worden, zonder er zelf aan te verliezen. Dit kan hij door zijn nieuw verworven zelfkennis en het behoud van zijn innige liefde voor moeder aarde. (7)

Abe van der Veen

1) Dit zijn waarschijnlijk nog lang niet alle bloemenhelden. Het grasklokje heet bv. Endymion in het Latijn naar de slapende held die door de maangodin Selene werd bezocht.

Walker – encyclopedia of myths and secrets p. 399 Spreekt van een Grieks meifeest – de Hero-antheia; het bloeien der helden. Helaas zijn haar bronnen (Gaster – Myth, legend and custom in the Old Testament) voor mij niet raadpleegbaar. Nergens anders wordt van een dergelijk Grieks feest gesproken. Ik ga er van uit dat zij doelt op de Anthesteria.

Bloeien en bloeden zijn volgens sommige boeken etymologisch aan elkaar verwant. http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/bloed1

2) Die letters zijn alleen met een beetje fantasie te lezen in de bladeren van de tuinridderspoor. Mogelijk was dit de Griekse hyacint uit de oudheid.

Compendium van rituele planten – Decleene en Lejeune p. 513-516

http://www.theoi.com/Olympios/HermesLoves.html Meer dan dat is er niet bekend over deze uiterst obscure held.

De krokus wordt ook veel genoemd in connectie met de liefdesavonturen van Zeus. Het bruidsbed van Zeus en Hera zou omkranst zijn met krokussen en bij zijn aanranding van Europa liet zij zich verleiden om op de stier (Zeus in vermomming) te zitten o.a. vanwege de heerlijke krokusgeur die uit zijn mond kwam.

3) Adonis betekent ‘heer’. Een titel die hij deelt met lentegoden uit het nabije oosten zoals Baal en Tammuz.

Robert Graves – Griekse mythen p.70-72

http://www.theoi.com/Olympios/AphroditeLoves2.html#Adonis

4) Obbink – Cybele, Isis, Mithras p. 32 -34

5) http://www.theoi.com/Khthonios/HaidesPersephone1.html of Homerische hymnen p.15

Een modernere Koré is Roodkapje die ook al bloemetjes plukkend haar ‘dark lover’ de boze wolf tegenkomt.

6) Walker – encyclopedia of myths and secrets p. 381 en 399

Frazer – The golden bough

7) Dan is er nog een held die in de lente – met Pasen – sterft en de onderwereld ingaat, om triomfantelijk te herrijzen. Hij wordt ook wel ‘Adonai’ genoemd. Hoe zit het met zijn bloed en zijn bloemen? Welaan, de bijbel geeft hierover geen uitsluitsel, maar de Graalslegenden zeggen er wel iets over. Als de soldaat Longinus zijn lans in de ‘zijde’ van Jezus steekt komt daar water en bloed uit. Jozef van Arimathea vangt dit vocht op in een beker; de san greal, de graalsbeker, die het ‘sang real’, het koninklijk bloed bevat. Eeuwenlang wordt er niets vernomen van deze beker met bloed en die lans. Maar dan blijkt dat een mysterieuze visser-koning/graalkoning deze relieken al die jaren heeft bewaard. Helaas heeft hij zich door de lans laten verwonden in zijn scrotum. Dit zou je kunnen zien als een pseudo-castratie. Sindsdien is het Graalsland een woestenij geworden, waar niets wil groeien. Alleen Parcival de graalridder kan hem redden door de juiste vraag te stellen. Na vele avonturen slaagt Parzival in zijn taak, stelt de vraag en geneest de koning. Tegelijk bloeit het land weer op en Parzival kan trouwen met Blanchefleur. de witte bloem.

The post De helden van de lente: of van de narcistische narcis en het gecastreerde viooltje first appeared on Abe de Verteller.

viooltje - Abe de Verteller

De helden van de lente: of van de narcistische narcis en het gecastreerde viooltje