Mensen hebben al duizenden jaren het gevoel alsof ze zich in een eindtijd bevinden. Dat er elk moment een einde aan kan komen. En zij hebben gelijk! Ik wil in het onderstaande vertellen hoe het einde der tijden een individuele èn een kosmische ervaring is. Dit doe ik aan de hand van de beelden van de Noordse mythe van het Ragnarök. Het IJslandse woord Ragnarök betekent het lot van de machten of meer poëtisch de schemering der Goden. (1)
Het begin van het einde
Aan het einde der tijden zullen de wolven Sköll en Hati de zon en de maan verslinden. Er zal een lange, koude en donkere winter plaatsvinden. Mensen zullen elkaar zonder beperkingen bevechten èn bevrijen. Het zal een tijd zijn van bijlen en zwaarden, van wind en wolven. De oude Grieken noemen deze tijd, de tijd van ijzer. In deze periode is Balder, de god van licht en lente dood en rust in de onderwereld. Maar ook zijn blinde broer Hoder (Höður) – de god van herfst en donkerte – is er niet meer. Hoder werd door Loki misleid en doodde zijn broer Balder met een pijl van maretak. Kort daarop werd deze moord gewroken en werd Hoder gedood door Vali, een zoon van Odin. Zo staat het in de poëtische Edda, in het gedicht de Volüspa en zo is het opgetekend uit de mond van de Vala, de zieneres.
Dit is er aan de hand in de eindtijd als het noodlot zelfs de goden zal treffen. De wereldziel der mensen is onder een grote betovering. In de perceptie van de mensen kan de wereld slechts nog bestaan uit harde, gevoelloze materie en kille, zielloze gedachten. Al het andere wordt gezien als achterlijke onzin. In feite is men bang voor de wereld achter de gedachten en achter de materie. Het door elfen verafschuwde ijzer overheerst deze wereld. IJzer scheurt de aarde met de ploeg en ijzer scheurt het vlees met bijl en zwaard. Op een meer symbolische wijze staat het zwaard van ijzer net als het element lucht voor analyse. Het ontleden, determineren en definiëren van de wereld. Dit is het wetenschappelijke wereldbeeld dat de wereld opdeelt in partjes en meent zo tot de essentie te kunnen komen. Echter zo zal zij slechts de buitenkant van de realiteit vinden. Het innerlijk, de ziel vluchtte weg tijdens het ontleden.
Fimbulvetr; de lange winter
Daarna komt de tijd van de Fimbulvetr, de slepende winter. De zon en de maan zijn door de wolven opgegeten en een drie jaar durende winter volgt. De natuur en de mensen zullen koud en hard lijken. Het is een materiële wereld, gericht op het verkrijgen van zoveel mogelijk bezit en macht. De mensen worden in hun scholen getraind om de wereld als materie te zien en dat deze te beheersen en te gebruiken valt met het verstand. De grote universiteiten zijn tempels van zwarte magie. De natuur wordt van buitenaf beheerst en gemanipuleerd.
Balder en Hoder, die te zien zijn als de koningen van het wassende en het afgaande jaar, zitten in de onderwereld. We kunnen alleen nog op een onbewust niveau op een volledige manier genieten van activiteit en passiviteit. Een ware lente en ook een ware herfst kennen we niet meer, want we kunnen deze alleen nog maar ervaren vanuit afstand. Tussen jezelf en de directe ervaring zit de angst en de betovering. Om toch nog iets van waar gevoel door te laten sijpelen hebben we telkens extremere stimuli nodig. Die zoeken we vooral in seks en geweld. Het lijkt alsof we niet anders kunnen, want seks is het surrogaat voor liefde en geweld is het surrogaat voor ware daadkracht. We zitten in een wereld waarin de polariteit steeds extremere vormen aan zal nemen. Deze worden verbeeld door Fenrir en Hel, de wolf en de heks uit de onderwereld. Zij zijn de grote monsters en uitdagingen van deze tijd. Zij staan voor je superieur of juist minderwaardig voelen aan de rest. Zij staan voor manisch of juist depressief gedrag. Zij staan voor de uit balans geraakte krachten van positief en negatief, mannelijk en vrouwelijk, introvert en extravert. Fenrir en Hel zijn opgesloten door de Goden. Wij kunnen ze slechts gefilterd waarnemen. Tussen de mens en deze krachten staat het derde monster, de draak of slang Jormungand. Zij staat voor onze afstand tot de directe ervaring die ontstaan is door angst en schuldgevoel en die nu opgevuld wordt door de gedachtenwereld. Wij kunnen deze krachten echter niet eeuwig opgesloten houden. Er worden telkens grotere aanslagen gepleegd op ons individuele bewustzijn en uiteindelijk zal er iets in ons breken.
De monsters breken los: Fenrir, Loki en Jörmungand
Fenrir de wolf breekt los uit zijn ketens en zijn ongebreidelde vernielingslust vernietigt de wereld in een zeer kort tempo. Hij staat voor tomeloze ongebalanceerde activiteit. De mens die het druk, druk, druk heeft en zo eeuwig bezig blijft in zijn mallemolen om maar vooral niet zijn angst en verdriet te hoeven voelen. Fenrir is de mens die zich superieur voelt aan anderen. Hij is opgeblazen, hij schraapt met zijn onderkaak de grond en met zijn bovenkaak komt hij tot aan de hemel en hij zou zijn muil nog verder opensperren als daar ruimte voor was. Als hij zijn controle verliest wordt hij manisch. Bijna tegelijkertijd verbreekt de god Loki zijn ketens. Hij zal het dodenleger van Hel aanvoeren. Sinds de maretak als zwakke plek is gevonden in de verdediging van Balder, waren de demonen rond met verdubbelde lust om mensen te verleiden tot allerlei manieren om zichzelf te verliezen in drank, drugs, seks, gokken, roken, kopen, TV, computer, mobiel etc. etc. Zo leveren wij onze energie in bij deze vampiristische wezens. Zij staan onder aanvoering van Loki, die mensen hun persoonlijke bewustzijn gaf. Dit is een zegen en een vloek want zo ontstond de afstand tot de ware wereld en daarmee werd de godin tot een hel gemaakt. Sindsdien is hij voornamelijk bezig met mensen verleiden tot allerlei zwaktes om hun energielekken te vergroten. Hel, Loki en hun gebroed staan voor de passieve kant van de mens. Zij zijn de doden die tot demonen zijn geworden. De mens die zich wil verliezen in allerlei genietingen geeft zich over aan deze wezens. Hij of zij is bang voor de ware passie, de ware vibratie van levend zijn, die je als bewust individu meemaakt. Hij wil het zich laten overkomen en in zijn dronken bui gek, geil of gewelddadig zijn om daarna te kunnen zeggen dat hij er niets aan kon doen. Hij voelt zich minderwaardig en onvolkomen en dat is hij ook, want zijn energetische lichaam zit vol gaten. De demonen kunnen zich daar aan hechten, zodra de batterij zich – na de uitspatting – weer heeft kunnen opladen. Nog erger, onbewust is hij zelf ook een demon. Als deze mens zijn controle verliest wordt hij depressief.
Rondom de mensenwereld, de Midgaard, bevindt zich de Midgaardslang. Zij heet Jormungand en dat betekent machtige schim. Overal waar keuzes gemaakt moeten worden, dus eigenlijk altijd, komt zij te voorschijn om je over verleden en toekomst te doen nadenken, je keuze uit te stellen en je zo uit de directe ervaring te halen. Deze draak of slang is je angst. Zij herinnert je aan het ergste wat je ooit is overkomen en projecteert dat in de toekomst. Angst doet je verstijven. Wie angstig is, doet alsof hij dood is. Wie niet voorbij de angst komt, zal een leven leiden als een zombie. Dit komt omdat je niet bij je ware levensenergie kunt komen. Deze goudschat wordt door die draak bewaakt als een ware vrek. De muur die tegen de angst werd opgebouwd is de gedachtenwereld. Odin schreeuwde toen hij die wereld ontdekte, toen hij de runen greep uit de bron. Wie de gedachten niet beheerst en relativeert zoals Odin, zal er zelf door overheerst worden. Je zal je er achter proberen te verschuilen om de draak van de angst te ontlopen, maar die zal er altijd weer staan zodra je deze schuilplek verlaat. Toch is zij slechts een schim.
De eindtijd als collectieve psychose
Fenrir en Loki waren vastgeketend in de onderwereld. Verdriet, boosheid en andere ware gevoelens, zij mochten niet gevoeld worden, zij mochten niet getoond worden. Maar als de pendule te ver uitzwaait dan is het evenwicht definitief verloren. Dan zal de klok kapot op de grond vallen. De tijdelijke en begrensde wereld geschapen door afstandelijke gedachten, blijkt een farce. Dan staat de mens naakt zonder pantser en masker voor zijn schepper om gewogen en beoordeeld te worden. Voor de meeste mensen komt het einde der tijden bij hun fysieke dood. Sommige mensen verliezen (delen van) hun ziel al tijdens hun leven door een psychose. (2) Soms na een manie, soms na een depressie. De scheidingswanden tussen deze en de andere wereld klappen dan in. De monsters en goden denderen je reële leven binnen en je kan er niets aan doen om dat te verhinderen. Dan wordt je gek en je ziel verblijft al in het elfenland of in de onderwereld. Sjamanen, tovenaars en heksen konden deze staat oproepen als tijdelijke ervaring en zij konden de ziel ook weer terug roepen. Van hen weten we van het bestaan van die Andere wereld en ook van het ‘einde der tijden’, waarin de chronologische tijd niet meer bestaat.
De helden van Ragnarok; Odin, Thor en Heimdall
Wie bevechten deze monsters in de eindtijd? Thor zal je bijstaan in zijn tomeloze dadendrang. Hij richt zijn energie met zijn dubbele hamer die altijd bij hem terugkomt. Hij richt die hamer (of soms een bijl) namelijk recht op de kop van de draak Jormungand, waardoor de energie van zijn goudschat vrijkomt. De twijfelzucht en het uitstel worden te niet gedaan. Zo wordt de hamer van dadendrang en wilskracht met vernieuwde energie opgeladen! Toch is zijn kracht niet sterk genoeg om te overleven. Na negen stappen achterwaarts valt hij, om nooit meer op te staan. Wel ontrolt hij zo de negen windingen van de gifslang en bevrijdt hij de door de draak gevangen energie.
Odin vecht tegen de wolf. De manische mens, die huilt als een wolf naar de maan. Hij is maanziek, ‘lunatic’. Wie is er niet bang voor deze woeste waanzin, dat beest in zichzelf dat nog geketend is, maar voor hoelang? Dit wezen luistert niet naar rede, hij luistert naar een waardige tegenstander om zijn kracht mee te meten. Dat ben jij en jij bent Odin of zijn zoon Vidar. Odin kent de geheime kracht en kennis van de runen. Deze zet hij in om nuchter en gegrond te blijven terwijl de orkaan om hem heen woedt. Zijn huis en zijn zetel zijn van steen en laten zich niet makkelijk omver blazen. Toch wordt hij opgeslokt door de wolf. De stevige schoenen van zijn zoon (gemaakt van elk stukje weggegooid leer in de mensenwereld) staan voor zijn verbinding met de Godin. Hij blijft wèl stevig staan, met zijn schoen op de onderkaak van de wolf. De wolf wordt gedood.
Heimdall het alerte ik-bewustzijn zal strijden tegen Loki het verraderlijke, verleidelijke ego-bewustzijn. In feite twee kanten van dezelfde medaille, maar de één is naar binnen en de ander naar buiten gericht. Doordat ze met elkaar strijden heffen ze elkaar op en kan er een nieuw bewustzijn ontstaan. Dit zal bewuste eenheid zijn in plaats van bewuste gescheidenheid.
De wereld vergaat door vuur en water
Ooit is de wereld ontstaan uit het vuur van Muspellsheim en het ijs van Niflheim. De krachten uit deze wereld zullen onze bestaande wereld ook weer vernietigen. Freyer wordt verslagen door de vuurreus Surt die vervolgens de wereld in lichterlaaie zal zetten. Direct daarna zal de wereld onder water worden gezet. Alle vastgezette energie in het lichaam mag branden. Het komt zeer snel vrij. Freyer kon dit proces niet vertragen omdat hij zijn zwaard kwijt was geraakt bij het winnen van de lentebruid Gerd. Het verteert alle concepten en vastgekoekte ideeën over hoe de wereld er uit zou moeten zien. Niets blijft over. Je bent een uitgehold vat. Vervolgens kan je gaan treuren over het verlies van al die vaste waarden. Je kan gaan rouwen over de ruïnes van je vorige bestaan. Deze overstroming van tranen zuivert je systeem en maakt je rijp voor een nieuw begin. Alles waar je je aan had gehecht blijkt slechts schijn, demonisch bedrog, bedoelt om energie van je af te pakken. Niets kon compleet zuiver zijn, want je bril, je perceptie zelf was niet zuiver. Je was onder de betovering van Loki en zijn addergebroed, de machtige schim Jormungand. Vanaf dat moment was er een toestand van onevenwicht, instabiliteit, waarin de slinger telkens verder uitsloeg tot het moment van catharsis. En deze komt aan het einde der tijden. Het einde van de wereld is het einde van de matrix, het einde van de schijnwereld.
‘Brave new world’
En het einde is een nieuw begin. Nieuw, schoon gespoeld land verschijnt boven het water. Balder en Hoder keren terug uit de onderwereld. De ware lente en de ware herfst kunnen weer gevierd worden. De zonen van Thor en Odin, Vidar en Vali, Modi en Magni, zij weerspiegelen de kracht van hun vaders in een zuiverder vorm. En zij vinden gouden schaakborden in het veld. Een detail in de Edda, onopgemerkt door velen, gouden schaakborden met speelstukken er op. Deze nieuwe goden hebben de soevereiniteit van de Godin, de heerschappij over het land, gekregen in de vorm van het schaakbord! De stukken kunnen opnieuw gerangschikt worden op het speelveld. En de kiem van een nieuwe cyclus van schepping en vernietiging is al aanwezig, want aan het eind van de Volüspa komt de draak opnieuw aangevlogen en tussen haar vlerken draagt zij de lijken..
Abe van der Veen
1) Dit is een uitgewerkte versie van een artikel dat eerder geplaatst is in het tijdschrift Religie & mystiek in 2006.
Het Ragnarök wordt beschreven in de Proza-Edda van Snorri Sturluson en in het gedicht de Volüspa in de poëtische Edda, beiden uit het IJsland van de dertiende eeuw. IJsland is dan al twee eeuwen christelijk, maar vooral in de dichtkunst der Skalden was de heidense overlevering nog niet vergeten.
Snorri Sturluson – Edda (vert. Marcel Otten) p. 75-80 Einde van de Gylfaginning
Edda (vert. M. Otten) p. 8-12 Volüspa vs 35-62
2) Ik weet niet hoe een psychose is, ik heb ook geen psychologie gestudeerd. Toch past voor mij deze beeldentaal om iets van mijn ervaringen die ik heb gehad met mensen in mijn nabije omgeving – die ik in een psychotische toestand zag geraken – te duiden.
Dank je wel weer voor een geweldig verhaal!
Abe wat een bijzonder ! indrukwekend verhaal heb je gemaakt Super!! Gr.Heit
Echt heel erg goed!!!
Dank je wel!!