Ondanks het archetypische beeld van de heks uit de folklore als een lelijke oude vrouw wordt de heks toch ook geassocieerd met seks. Met name in de zestiende eeuwse gerechtsbronnen heeft de vervolgde heks bijna altijd seks met de duivel of anders wel met andere duivelaanbidders tijdens de heksensabbat. Ook wordt zij veelal naakt afgebeeld in de schilderijen. Is er een terechte associatie tussen de heks (uit de tijd van de vervolgingen) en seks?
De etymologie van het woord heks
Het is frappant om te zien dat hekserij en seksualiteit zelfs qua woordbetekenis aan elkaar verbonden zijn. Er is een etymologische verwantschap tussen de woorden heks en seks!: Het woord heks komt voort uit het Oudhoogduitse ‘hagazussa’ en het Middelnederlandse ‘hagetisse‘. Waarbij het ‘hage’ deel zowel voor een heg of hek kan staan als voor het mannelijk geslachtsdeel. Het tweede deel ‘zussa’/’tisse’ kan komen van dûs als oud woord voor duivel of demon (of het nno tisja wat elf betekent). Ook is er een verwantschap met het Oudhoogduitse woord voor heks zūnrita: Zij die op het hek rijdt. Als heks in het latijn vertaald moet worden levert dat meestal ‘striga’ of ‘furia’ op dat naast heks ook hoer betekent. (1)
Het heeft ervan dat de oudste vorm van het woord heks vier betekenissen kan hebben: Zij die de heg of het hek berijdt of zij die de penis berijdt, geest of demon van de heg of zelfs penisduivelin! Dit is te interpreteren als het gebruik kunnen maken van de ‘virtus’ de viriele kracht van de man. Zij kan die in zichzelf oproepen of het stelen van mannen! De heks doet dit in de geest, oftewel door uit haar lichaam te treden. Door middel van een trance wordt zij puur geest en het lichaam blijft achter..
Parmigianino 1530
Nu is er precies één afbeelding bekend waarin er een heks daadwerkelijk een penis berijdt: Een gravure uit ca. 1530 van de Italiaan Parmigianino. Een gevleugeld, maar ook gehoornd wezen (dus ws. toch een demon) helpt haar de erecte penis in bedwang te houden. Haar ‘familiar’ zit achterop. (2)
In het grootste deel van de andere gevallen is het voertuig van de heks om naar de sabbat te gaan een staf-achtig object; meestal een bezem, een hooivork of een stok. (Hiernaast is de bok een veel gebruikt rijdier.) De staf is – minstens ten dele – een fallisch symbool en het berijden ervan krijgt daarmee een seksuele connotatie. Het is opvallend dat in de oude afbeeldingen de heks vaak naakt en schrijlings op de staf zit. Hierdoor zal de staf tussen haar ‘labiae’ gedrukt worden.
Jacques de gheyn 1608 heksenkeuken
De bezemsteel of het stokje als dildo
Deze objecten kunnen op een fysieke en een geestelijke manier worden geïnterpreteerd: Fysiek bekeken is er de mogelijkheid dat als de heks schrijlings op een staf gaat zitten die dik ingesmeerd is met hallucinogene zalf – zeker als de heks kleine wondjes heeft, waardoor het werkzame bestanddeel nog sneller wordt opgenomen – dit een vliegsensatie teweeg brengt. Temeer als deze staf meer een dildo-achtig voorwerp blijkt te zijn. (3) Het idee dat we met een soort van dildo te maken hebben is met drie bronnen aannemelijker maken: In 1477 bekende de heks Antoine Rose uit de Savoye dat zij van de duivel een stokje had gekregen van ongeveer 45 centimeter en een pot met zalf. Zij smeerde de zalf op de stok en bracht deze tussen haar benen en zei: ‘ga in naam van de duivel, ga!‘ Zij werd daarop direct naar de ‘synagoge’ (ander woord voor heksensabbat) gebracht. Een stokje klinkt niet als een middel om op te gaan zitten om je naar door de lucht en naar de sabbat te dragen. Mogelijk dus een stok bestemd voor intern gebruik?
Een ander indirect bewijs is een citaat uit 1470 van de theoloog Jordanes de Bergamo: ‘maar het volk gelooft en de heks bekent, dat op zekere nachten zij een staf zalven en erop rijden naar een afgesproken plek of zichzelf zalven onder de oksels of in andere harige plaatsen.’ (4)
Goya – Linda maestra
Een derde mogelijke aanwijzing vinden we in de bekentenis van de Ierse heks Alice Kyteler uit 1324. Zij vertelde dat zij een stok invette met zalf waarop zij galoppeerde ‘door dik en dun’. Dit laatste betekent door dicht struikgewas en bos met spaarzame begroeiing. Dit kan je interpreteren als een eufemisme voor het schaamhaar.
Alice gebruikte haar staf dus als paard. Hiermee is ze te vergelijken met de Siberische sjamanen die dat ook deden om in een trance-staat te kunnen vliegen. Dit is geen gewoon paard maar een ‘hobby-horse’ – ook wel genoemd een ‘cock-horse’ waarop later kinderen paardje reden, maar in deze tijd nog de heksen. Een aantal schilderijen laten niets aan duidelijkheid te wensen over wat betreft de stok en de ‘labiae’, in een gravure van Jacques de Gheyn II (zie boven) heeft de heks terwijl zij de schoorsteen uit vliegt niet alleen een bezemsteel tussen de benen, maar ook een stokje tussen de billen. In de gravure van Parmigianino berijdt een heks dus zelfs een fallus! Echter ook daar is er geen sprake van inwendig gebruik. (5) Dit blijven slechts aanwijzingen, er is geen doorslaggevend bewijs voor de bewering van het gebruik van een stokje met zalf voor inwendig gebruik.
‘Boeleren’ met de duivel
De heks leert hoe ze (kwade) magie moet bedrijven, maar ook hoe ze kan vliegen – wat ik zie als een vorm van uit het lichaam treden – van de duivel. (De duivel wordt in een Nederlands heksenproces ‘die besemrijder’ genoemd..) Hij kan haar zelfs door de lucht vervoeren in de vorm van een kat of bok. Zij heeft dan de duivel als rijdier! In esoterische termen kan je zeggen dat hij haar leert hoe zij zelf de mannelijke energie kan vinden om die te koppelen met haar eigen vrouwelijke kant. Hier vraagt hij – in de procesteksten – voor terug dat zij alles in het werk zal stellen om de maatschappij te schaden en dat zij zich met hem – door middel van seks – zal verbinden. Ze wordt de ‘boel’ oftewel het liefje van de duivel! Er zijn twee varianten: De duivel komt regelmatig – in het geniep – bij haar op bezoek of de heks ontmoet de duivel tijdens de heksensabbat en heeft daar seks met haar en ook met alle andere heksen. De seks met de duivel wordt in de meeste teksten uit de tijd van de vervolgingen omschreven als koud en pijnlijk. Zijn geslacht, maar ook zijn zaad is ijzig koud. Mogelijk moet dit duidelijk maken dat de seks niet tot een zwangerschap zal leiden. Soms wordt de seks juist als aangenaam omschreven. Ook getuigenissen omtrent het geslacht van de duivel verschillen: De ene keer is zijn penis zo groot als die van een muilezel, een andere keer niet groter dan een vinger. Soms heeft de duivel zelfs een gevorkte penis! Ook hier wordt door een aantal schrijvers gesuggereerd dat er wellicht een dildo in het spel is. (6)
De heks als (nacht)mare
In een aantal sagen wordt er van een heks gezegd dat ze als een soort van boze demon – met name mannen – in hun slaap nachtmerries of erotische dromen kan bezorgen. Wie zo’n droom had was ‘bereden door de mare’. Als mare traden heksen uit hun lichaam en bereden ze schrijlings de slapende man en zijn penis (cock) als paard. Hij kreeg een erotische droom en zij kreeg zijn energie om daarmee verder te kunnen vliegen. Een aantal benamingen voor de mare geven een verdere verheldering: Het Duitse Trude/Drude is naast een woord voor de mare ook een benaming voor het vrouwelijk geslachtsdeel. Het Noordduitse Walriderske betekent ‘zij die de stok berijdt’ en laat zien dat de mare sterk verwant is met de heks. Broeder Geraert zegt het volgende: maaren die hera s morghens openbaren, ende comen halen vier. Maren heten wise hier. Waar haalt de mare hier het vuur vandaan? Kan het zo zijn dat de energie van tussen de benen van de man vandaan komt, zodat zij zich daarmee oplaad, om dan weer verder door de lucht te kunnen reizen?! De man zal zich bestolen voelen van energie van viriliteit en op zijn ergst zelfs van zijn mannelijkheid! (7)
De heks steelt penissen
Zo wordt de heks een aantal keren gezien als iemand die letterlijk de penis van de man kan stelen! Erg interessant in dit geheel is het nogal komische verhaal van Krämer in de Malleus Maleficarum (1485) over een man die zijn penis kwijt is geraakt. Hij gaat naar een heks die hem adviseert om een bepaalde boom te beklimmen, daar zal hij een nest vinden met meerdere penissen. De man beklimt de boom en vindt het nest met wel twintig penissen, die daar wonderwel rondkruipen en zelfs haver eten! De man wil de dikste er uit zoeken, maar de heks roept hem toe: doe dat niet die behoort toe aan de priester! Ook al lijkt dit op een flauwe mop, toch werd deze anekdote door Krämer hoogst serieus genomen.
Het gegeven van het stelen van penissen komt ook voor in een aantal heksenafbeeldingen. Meestal is zij dan in de vorm van een kat. Zo neemt zij de viriliteit en daarmee de vruchtbaarheid af van de man om die voor eigen nut te gebruiken. Dit past binnen het algemene beeld van de boze heks die ook voor misoogsten, ziekte en miskramen kan zorgen; zij verhindert met haar magie de vruchtbaarheid. (8)
(Vrouwen en een kat stelen de penis van een man. Uit Hans Vintler – Buch der Tugend 1486 en uit een Italiaanse gravure uit 1560
De heks en de draak 1515
Uit al deze voorbeelden blijkt dat de heks gebruik kan maken van mannelijke seksuele energie om daarmee nog dieper in haar trance te komen, kortom om te kunnen vliegen! Een erg bijzondere tekening van een heks gemaakt door Baldung Grien in 1515 kan dit nog verder verduidelijken.
Hier zien wij een monsterlijk wezen, mogelijk een demon of een draak. Het beest staat in een hoogst curieuze verbinding met een naakte jonge vrouw. Zij is druk bezig de stengel van een plant in het trompet-achtige open uiteinde van de staart van het monster te steken. Diezelfde stengel komt er bij de muil van het monster weer uit en gaat er vervolgens bij de vagina van de jonge vrouw weer in! Een klein naakt kindje is druk doende om de muil van het beest open te houden en een ander naakt kindje houdt de staart vast. Klaarblijkelijk doet het beest deze dubbele penetratie niet vrijwillig. Het lijkt erop dat wij hier te maken hebben met een zeldzame vorm van seks met de duivel. Toch is dit niet een voldoende verklaring voor alles wat er te zien is.
Als we deze slang-draak interpreteren als de energiestroom van de heks dan begint er een interne logica te ontstaan. In het – uit de Griekse mythologie afkomstige – symbool van de esculaap zien we een slang rondom een staf kronkelen. Door die slang is genezing mogelijk. Je kunt deze zien als de energiestroom die zich kronkelt rondom de wervelkolom. De slang werd in de christelijke mythologie echter een synoniem voor de duivel.
Brueghel – Heksen vliegen op slang-draken
De staf staat voor mannelijke daadkracht. Door deze in de aardse energie van de draak te steken wordt deze getemd! De energie van de draak komt – bij de heks via de vagina – weer terug in haar systeem. Vanaf dat moment kan zij haar energie op een bewuste manier als draak berijden. Ze kan vliegen! De kunstenaar Baldung Grien laat geen heksen zien die op slangen of draken rijden, maar Brueghel en Frans Crabbe beelden ze in de 16e eeuw wel af. Ook het berijden van de (immer geile) bok – die wel bij Baldung Grien te zien is – kan je interpreteren als het berijden van de getemde dierlijke energie die ieder in zich heeft. De heks laat zich meevoeren door deze energiestroom, maar blijft er bewust bij en kan zo nodig bijsturen.
Heks en vruchtbaarheid
Het bij elkaar brengen van mannelijk en vrouwelijk is in een agrarische samenleving altijd meer dan puur seksueel. Het seksuele – hoe plezierig ook – zal ondergeschikt zijn aan het doel van de opwekking van vruchtbaarheid. In de beeldvorming rond hekserij is dit element in het verborgene geraakt omdat heksen als vijanden van de maatschappij per definitie de vruchtbaarheid van veld, mens en vee juist zouden tegenwerken. Dat de heks ook vruchtbaarheid op zou kunnen wekken kunnen we opmaken uit de verslagen over de ‘benandanti’ uit Friuli in Noord-Italië. Deze mannen en vrouwen gingen in extase en traden uit hun lichaam om zo te vechten tegen kwade tovenaars. Als ze het gevecht wonnen zou er een goede oogst zijn dat jaar en als ze verloren zou de oogst tegenvallen. Deze ‘benandanti’ werden door de inquisiteurs gelijkgesteld met heksen. Het is goed mogelijk dat Brueghel een dergelijk gevecht laat zien tussen goede en kwade heksen op zijn gravure.
Een ander erg opmerkelijk voorbeeld van vruchtbaarheidsopwekking is een vragenlijst uit 1594 uit Roermond waarin gevraagd wordt of de heks tijdens de sabbat de duivel als bok heeft verbrand om met deze as een tovermiddel te maken. Dit is ongeveer hetzelfde wat in de negentiende eeuw nog steeds gebeurde tijdens seizoensfeesten, maar dan zonder de meer groteske elementen: Er wordt een pop gemaakt die iets negatiefs voorstelt (een heks, reus, de dood) die wordt verbrand. De as blijkt juist vruchtbaarheid opwekkend en kan over het land worden gestrooid. (9)
Conclusie
De demonologische teksten uit de vroeg-moderne tijd beschouwden de heks als een anti-maatschappelijk wezen dat kwade magie bedreef. Dat de heks seks had met de duivel is dan bedoeld om ervaren te worden als gruwelijk en weerzinwekkend. Als je haar echter beschouwt als een mens met bijzondere gaven die de vaardigheid bezit om met energie te werken en uit haar lichaam te treden – en daarom door haar tijdgenoten werd vereerd en gevreesd – dan zijn de seksuele associaties eerder een symbolische weergave van haar methodes om in trance te komen. HIernaast hebben ze te maken met vruchtbaarheidsmagie. Hoe die magie van de heks en haar ‘nachtvlucht’ precies in haar werk ging zal nooit te achterhalen zijn, maar door te kijken naar de seksuele symboliek rondom hekserij kunnen we ietsje dichterbij komen.
1) http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/seks
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/heks
‘Heks: ohd. hegidruos(a), hegidruosī, mnd. hagedrōseen mnl. haechdroese, alle met de betekenis ‘geslachtsdelen’. Het eerste lid wordt verbonden mhd. hagen ‘fokstier’, nhd. Hecke ‘voortplanting’, me. hacche(n) ‘zich voortplanten’ (ne. hatch ‘uitbroeden’) Aan heksen wordt al van oudsher losbandigheid en magische invloed op de seksuele lustgevoelens toegeschreven. In vrije bewoording kan de heks dan oorspronkelijk omschreven worden als ‘sekstovenares’.’
In het woord hexagram vindt je het – uit het Grieks afkomstige – woord ‘hex’, wat zes betekend. In het Latijn is zes ‘sex’ en het hexagram heet sexagram! Seks komt van het Latijn sexus (geslacht) wat weer van secare (=snijden) komt. ‘Sexen’ is al het woord voor ‘omhelzing’ bij de oude Egyptenaren. Er lijkt hier een connectie te zijn tussen seks, zes en het salomonszegel. Dit is niet vreemd als je weet dat een opwaartse driehoek staat voor het mannelijke en een neerwaartse voor het vrouwelijke. In de alchemie is het salomonszegel een combinatie van het teken van vuur (opwaartse driehoek) met het teken van water (neerwaartse driehoek). Als deze twee tekens elkaar doorsnijden heb je een duidelijk symbool voor de coïtus of de vermenging van geslachten. Dit is echter geen platte seks, het teken staat voor datgene dat in perfecte balans samengevoegd is, waardoor eenwording mogelijk wordt.
2) Guy Tal – Witches on top: magic, power and imagination p. 90
Renilde Vervoort – Vrouwen op den besem en derghelijck gespoock
3) Dildo’s bestaan al sinds de prehistorie http://en.wikipedia.org/wiki/Dildo
Burchard van Worms (12e E) schreef hierover in zijn boeteboek: “Have you done what certain women are accustomed to do, that is to make some sort of device or implement in the shape of the male member of a size to match your sinful desire? If you have done this, you shall do penance for five years on legitimate holy days.”
4) http://scienceblogs.com/terrasig/2007/10/on_the_origin_of_witches_and_b.php
Jordanes de Bergamo – Questio de striigis 75
M.C. Thomsett – Heresy in the roman catholic church p. 106
http://www.phrases.org.uk/meanings/through-thick-and-thin.html
Een opmerkelijke fraseologie als je bedenkt dat één van de meest voorkomende spreuken om de heksenvlucht te beginnen luidt: “Over haag en heg tot Keulen in de wijnkelder”. Dit noemen van haag en heg is betekenisvoller dan je zou zeggen op het eerste gezicht. De heg is al sinds jaar en dag een afscheiding tussen de gecultiveerde en de woeste grond. Oftewel een afscheiding tussen de mensenwereld en de woeste natuur. Een grens tussen orde en chaos. De heks is in het middelnederlands haghetisse oftewel heggerijdster!
5) Mircea Eliade – Shamanism 467
6) Voor meer expliciete voorbeelden van seks met de duivel kan je deze uittreksels van processen bekijken:
http://www.thebodyissacred.org/origin/devilssex.asp
https://en.wikipedia.org/wiki/Jeanette_Abadie
7) K. Ter Laan – Nederlandse overleveringen I 92-98
Lecouteux – Witches, werewolves and fairies p.98-100
8) Krämer – Malleus Maleficarum p. 262ev
Renilde Vervoort – Vrouwen op den besem en derghelijck gespoock 158
9) Dresen – Coenders – Het verbond van heks en duivel 231
Cohn – Europes inner demons 117
Frazer – The golden bough
Walter Stevens Demon Lovers: Witchcraft, Sex and The Crisis of Belief.
zonde en dood
Zonde is de dochter van Satan geboren uit Satan er is geen Moeder .
Zonde bezit de Sleutel van de Hel waaruit ze haar vader kan doorlaten op zijn weg naar de Hemel.
Satan verkrachte zijn dochter in de Hemel en zij baarde de Dood.
Zij is vrouw tot aan haar middel haar onderlijf is een eeuwige transformatie baringsnood in bestiniale vormen.
De dood kent alleen Angst voor de Zoon van God.
Paradijs verloren john milton