Het zien van een regenboog aan de hemel heeft me altijd gefascineerd en verwonderd. Vrij plots verschijnt er aan de hemel een ronde boog met alle kleuren van het spectrum. Je ziet hem op een paradoxaal moment: het regent en de zon schijnt tegelijkertijd. In die korte periode leidt het samenvoegen van twee tegengestelden – droge, warme zon en natte, koude regen – tot die wonderbaarlijk mooie boog van kleuren. De regenboog heeft ook iets onwezenlijks; hoe snel of lang je ook loopt, je zult het begin er van nooit bereiken. De betekenis die aan de regenboog wordt toegeschreven is legio: hoop, transformatie, liefde, verlichting, leven, harmonie etc. etc. Aan de hand van de mythen en folklore rondom de regenboog probeer ik meer klaarheid te brengen in de symboliek van dit prachtige fenomeen.
De pot met goud
Het meest bekende volksgeloof rondom de regenboog vertelt dat er aan het einde van de regenboog een pot met goud te vinden is. Dit gegeven wordt ook in Nederland verteld, maar is hier waarschijnlijk (via de VS) over komen waaien uit Ierland. Daar wordt verteld dat de leprechaun zijn pot met goud verstopt heeft aan het einde van de regenboog. De leprechaun wil zijn schatten absoluut niet kwijt en bewaakt ze dus zorgvuldig. Het einde van de regenboog is een ideale plaats om zijn goud te verbergen want gewone mensen kunnen daar niet komen.
Het gaat hier mijns inziens niet om materieel goud. Het goud van de leprechaun is innerlijk goud, het geestelijke goud dat alleen te bereiken is door mensen die de paradox van de regenboog weten te gebruiken om in een andere realiteit te komen. (1)
Mogelijk zit er ook een seksuele connotatie in dit volksgeloof. De pot kan namelijk gezien worden als een symbool voor het geslacht van de aardegodin. De regenboog staat dan voor die van de God. Als de regenboog in de pot gaat, zal deze volstromen met goud! Het is interessant hoe deze seksuele associatie ook gelegd wordt in o.a. Finland. Daar kennen ze het gezegde: ‘Het regent en de zon schijnt, weg met het hemd, laat de pik de kut smaken.’
Een andere vreemd bijgeloof vinden we in Hongarije, Servië en Albanië. Daar bestaat het geloof dat wie onder een regenboog doorloopt van sekse zal veranderen. Een man wordt een vrouw, en een vrouw zal een man worden! In Bulgarije is dit geloof enigszins afgezwakt: Een man die onder een regenboog doorloopt zal gaan denken als een vrouw en een vrouw zal gaan denken als een man! Het lijkt erop dat dit een ideale weersomstandigheid is om van bewustzijn te veranderen.
Kermis in de hel
Het moment dat het regent en tegelijkertijd de zon schijnt is een drempel- of scharniermoment. Voor een korte periode zit de natuur tussen twee periodes in, het is niet slecht weer, het is niet mooi weer, maar precies ertussen. Dat is te vergelijken met andere scharniermomenten zoals de jaarfeesten Beltane (1 mei) en Samhain (1 november), waarin we precies tussen de twee helften van het jaar in zitten. In de Keltische gebruiken is dit ook het moment van een Heilig huwelijk van God en Godin. De oude ‘crone’ wordt afgewisseld met de jonge godin en omgekeerd. Hemel en aarde raken elkaar via de regenboog. Juist op zulke momenten is er een mogelijkheid om tussen de werelden te reizen. De poort tussen deze en de andere wereld (de wereld van de doden, geesten en elfen) staat dan op een kier.
Iets van dit idee vinden we terug in een aantal Nederlandse en Vlaamse gezegden over deze weersomstandigheid. ‘Als het regent en de zon schijnt is het kermis in de hel en de duivel slaat zijn wijf.‘ Hierbij is kermis geen feest, maar een synoniem voor ruzie. De reden voor de ruzie wordt duidelijk uit weer een ander gezegde: ‘Het regent en de zon schijnt, de duivel slaat zijn wijf en trouwt zijn dochter’! Ook wordt gezegd: ‘Als het regent en de zon schijnt is er een huwelijk in de hel‘. Dit blijkt de reden voor de ruzie te zijn!
Moeder en dochter van de duivel in de hel kunnen niemand anders zijn dan nazaten van de Godin van de onderwereld. Zij is te vergelijken met Hel bij de
Germanen en Persephone bij de Grieken. Het huwelijk met de dochter is een verbinding met één aspect van de godin ten koste van een ander. Zo is het feest en ruzie tegelijkertijd in de hel, een paradoxale situatie..
Bij dit huwelijk zijn er ook heksen aanwezig. De volgende variant op het spreekwoord zegt: ‘als de zon schijnt en het regent, dansen de heksen in de hel’. In Overijssel zeggen ze ‘Als de zon schijnt en het regent zijn de heksen aan het pannenkoek bakken!’. Heksen zijn degenen die voorbij de paradox kunnen kijken en uit hun lichaam kunnen treden. Zo kunnen zij ook naar de onderwereld reizen. De periode dat er een regenboog aan de hemel staat is in de hel/onderwereld cruciaal. Juist dan is er een huwelijk mogelijk en kunnen extatici (zoals heksen) naar deze plek toe reizen. De regenboog vormt zo een brug tussen deze en de andere wereld. (2)
De regenboog als brug
In diverse mythologieën – en het meest prominent in de Scandinavische – wordt de regenboog gezien als een brug waarmee men van de aarde naar de wereld der Goden kan komen. De regenboogbrug heet bij de Noormannen Bifröst of Bilröst. Dit betekent de trillende weg of de wankele brug. De Goden zelf hebben deze brug gebouwd en ook al ziet hij er wankel uit, toch is hij oersterk. Hij zal pas breken als de vuurreuzen – onder leiding van Surt – aan het einde der tijden (Ragnarok) er overheen denderen. Elke dag rijden de Asen over de ‘bevende brug’ om recht te spreken bij de bron Urd. Bifröst wordt daarom ook wel de Asenbrug genoemd. De god Heimdal bewaakt de brug continu tegen de bergreuzen. De regenboogbrug heeft – vreemd genoeg – volgens de Noormannen slechts drie kleuren en de rode kleur is eigenlijk een brandend vuur. Zo wordt de weg naar de Asgaard voor de reuzen belemmerd door vuur en door een wakend oog. (3)
In de Perzische leer van Zoroaster wordt gesproken over de ‘Chinvat’ brug tussen de wereld van de levenden en de doden. Voor goede geesten is de brug 
breed en vindt de ziel met gemak de weg naar de hemel, voor mensen met kwade intenties is de brug zo smal als een scheermes. Er wordt gespeculeerd dat deze brug de vorm heeft van een regenboog. Bij de moslims heet deze brug ‘As-sirat’. Ook hier zou het mogelijk om een regenboogbrug gaan. In het Turks is brug en regenboog het zelfde woord. Waar de regenboogbrug van de Turken naar toe leid wordt niet duidelijk. In de Japanse mythologie beklimt het eerste godenpaar Izanagi en Izanami een regenboog. Izanagi plonst vanaf die hoogte zijn speer in de oerchaos en maakt zo de eerste vaste materie in de vorm van een eiland. De sjamanen van het Buryat volk in Siberië zeggen dat ze de geestenwereld kunnen bereiken via de regenboog. (4)
Het bereiken van de ‘Andere wereld’ via de regenboogbrug is duidelijk geen sinecure. Toch zijn er dus in het volksgeloof van vele volkeren mensen die deze wereld wel kunnen bereiken. Voor mij zijn twee aspecten van het fenomeen van de regenboog daarin belangrijk. Ten eerste de paradoxale situatie van regen en zonneschijn. Zo’n schijnbare paradox kan de mens tijdelijk buiten het fysieke en verstandelijke plaatsen omdat het verstand er geen wijs uit kan worden. Zij kan het niet in een van zijn categorieën plaatsen en wordt zo tijdelijk buiten werking gesteld. De ervaring kan zich nu uitbreiden naar de geestelijke wereld. Ten tweede heeft de regenboogtrance te maken met het sterk beleven van de opeenvolgende kleuren. Door het intens in je opnemen van de zeven kleuren van het spectrum kan je ook reizen langs de zeven niveaus in jezelf (zeven auralagen, zeven chakra’s) die corresponderen met de zeven sferen waarin de kosmos is opgedeeld. Volgens de Boeddhisten is de regenboog zelfs de hoogst bereikbare staat van het bewustzijn voordat men het ‘nirvana’ bereikt! (5)
De regenboog als wapen en als sieraad van de Goden
In India en Arabië wordt de regenboog gezien als het wapen de boog. Indra gebruikt de regenboog om daarmee zijn pijlen op de demonische slang Vrtra af te vuren en hem zo te doden. Ook de god van de Lappen Tiernmas gebruikt de regenboog om daarmee zijn pijlen af te vuren op kwade geesten.
Bij de Godinnen is de regenboog eerder een sieraad. Mogelijk draagt de grote godin Ishtar de regenboog als een halsketting. In de Babylonische versie van het verhaal van de zondvloed overleeft slechts Utnapishtim de grote overstroming. Na het zien van alle vernietiging op aarde toont Ishtar haar halsketting en zegt ‘zowaar als dit juweel om mijn nek hangt, zowaar zal ik nooit de dagen van de overstroming vergeten.‘ Ze laat alle goden eten van een offermaaltijd behalve Enlil de veroorzaker van de vloed. Als we er het klassieke Bijbelverhaal bij pakken van Noach en de ark, dan is de conclusie snel te maken dat dit halsjuweel de regenboog betreft! (6)
De regenboog als verbond tussen de mens en God(in)
De regenboog is in de Bijbel een teken van de plechtige belofte van God aan Noach – en aan alle andere levende wezens – dat hij nooit weer zo’n grote overstroming zal veroorzaken. Ook in de versie met Ishtar hangt er een impliciete belofte in de lucht dat zij er voor wil zorgen dat de goden nooit weer de mensheid uit zullen roeien. De vernietiging van de mens door middel van een grote vloed kan je zien als het ontnemen van zijn bewustzijn, waarbij hij teruggeworpen wordt in de (wateren van de) chaos. De kist-vormige ark zou nooit blijven drijven in echt water, maar de vorm past goed bij het allerlaatste beetje materie in een weer tot chaos terugkerende wereld. (7)
Regenboog in het Latijn is ‘arcus pluvius’. Dit is verwant aan het Griekse ‘arkhe’; begin, oorsprong. Het is zeer opmerkelijk dat de ark van Noach ‘arca’ in het Latijn en ‘arche’ in het Oud-Duits is. Dit suggereert een verwantschap tussen deze twee woorden. De ark staat na de zondvloed onder de regenboog. Uit de zwarte kist komen alle paartjes twee aan twee tevoorschijn. Het is het leven in zijn meest pure mannelijke en vrouwelijke vorm. Zij worden direct gebaad in de zeven kleuren van het sieraad van de Godin. Zo staat de regenboog voor een nieuw begin en zo krijgt de mens van de Goden een teken aan de hemel als herinnering hoe hij altijd weer contact kan maken met het goddelijke. De regenboog toont hem dat er altijd een verbinding mogelijk is tussen hemel en aarde! (8)
De regenboog als boodschapper
Ook de Grieken uit de Oudheid associeerden de regenboog met een godin. Hier was Iris de personificatie van de regenboog. Zij was – samen met Hermes – de boodschapper der goden. Zij bracht haar boodschappen zowel naar de mensen als naar andere goden en deed dit voornamelijk voor de grote godin Hera. In andere klassieke bronnen is de regenboog slechts de weg die Iris gebruikt om langs te kunnen reizen. Net als Hermes droeg zij de caduceus, de herautenstaf. Haar Griekse naam ‘Ero’ betekent boodschapper, maar is mogelijk ook verwant aan ‘eirene’ wat verbinden betekent. De caduceus (de staf omwikkeld met twee slangen) en de regenboog hebben een vergelijkbare betekenis: zij verbinden de hemel met de aarde en zijn daarmee een brug en een reismiddel om van de aarde naar de hemel te komen en vice versa. (9)
conclusie
De zeven kleuren van de regenboog worden als een zevenvoudig proces waarin je één voor één de kleuren doorloopt om zo in de diepte te kunnen reizen. Dit is niet de reis aan de oppervlakte waarin je op het vlak van de materie blijft, je gaat de reis naar binnen maken die tegelijkertijd de reis is naar een verdiepte manier om de wereld te aanschouwen. De zeven kleuren van de regenboog worden gedragen door de priesters en priesteressen van de Godin. In de Bijbel is het Jozef die een dergelijke veelkleurige mantel draagt en ook Salomé draagt de zeven sluiers tijdens haar dans voor de koning. Dit zijn de sluiers waarmee de Godin de ware werkelijkheid verhuld. De zeven kleuren zijn te associëren met de zeven hemelen. De godin en haar priesteressen wisten dat de dans en de trance van de zeven sluiers, een doorlopen van de zeven bewustzijnsniveaus of werelden kan betekenen. (10) Bij deze reis kan je niks meenemen, alleen met het afleggen van de zeven kleuren kan je het sterrenkleed om je heen krijgen. Alleen in volledige armoede kan je de pot met goud vinden. En achter de paradox van de regenboog de volledige waarheid aanschouwen. Dit is een reis waarbij je op dezelfde plaats moet blijven om verder te kunnen komen. Een reis waarin het regent, maar de zon ook schijnt. En deze reis begint onder het einde van de regenboog.
Abe van der Veen (Met dank aan mijn lieve vriendin Cheriena voor de inspiratie om dit stuk te schrijven)
Noten:
1 In ieder geval wordt dit volksgeloof begin negentiende eeuw gebruikt door de Ierse schrijver Lord Dunsany.
De leprechaun is een soort elf. Zie hiervoor ook mijn artikel over de leprechaun-paradox http://www.abedeverteller.nl/de-leprechaun-meester-van-de-paradox/
Hier een lijstje met waar de regenboog zoal voor zou staan: http://www.whats-your-sign.com/symbolic-meaning-of-rainbows.html
2 http://robscholtemuseum.nl/cor-hendriks-als-de-zon-schijnt-en-het-regent-overzicht/
Sinninghe – Overijssels sagenboek 96
3 Poëtische Edda – Grimnismal vs 29
Snorri Sturluson – Edda
Dat de brug slechts drie kleuren heeft in de Edda klinkt vreemd, maar zelfs Aristoteles omschrijft de regenboog als een boog met drie kleuren en wel de primaire kleuren geel, rood en blauw! Pas Isaac Newton beschrijft de regenboog in 1704 met zeven kleuren. https://www.folklore.ee/folklore/vol6/rainbow.htm
4 https://en.wikipedia.org/wiki/Rainbows_in_mythology
The Rainbow Bridge: Rainbows in Art, Myth, and Science – Lee, Raymond L. en Alistair B. Fraser
https://en.wikipedia.org/wiki/Chinvat_Bridge
5 Dit wordt ook wel het regenbooglichaam genoemd.
The Rainbow Bridge: Rainbows in Art, Myth, and Science – Raymond L. Lee, Alistair B. Fraser 31
6 ‘Then Ishtar arrived. She lifted up the necklace of great jewels that her father, Anu, had created to please her and said, “Heavenly gods, as surely as this jewelled necklace hangs upon my neck, I will never forget these days of the great flood. Let all of the gods except Enlil come to the offering. Enlil may not come, for without reason he brought forth the flood that destroyed my people.’ https://en.wikipedia.org/wiki/Rainbows_in_culture
7 Bijbel: Genesis 6-9
Ook de laatste rustplaats van de ark is frappant. Volgens het reisverslag van Marco Polo is dat op de berg Ararat. Deze berg had de vorm van een kubus en was het eerste stuk materie wat boven de oersoep uit kwam steken. De vorm van de kubus wordt gezien als symbool voor de oermaterie. https://nl.wikipedia.org/wiki/Ark_van_Noach_(schip): Marco Polo, Il Milione (ca. 1298)
8 http://www.etymonline.com/
9 http://www.theoi.com/Pontios/Iris.html
10 Walker – Encyclopedia of myths and secrets 840
Ook interessant: Oosterse wijzen zagen de regenboog als een vereniging tussen mannelijke en vrouwelijke principes. De Chinezen noemden het de tai chi, het grote ultieme of de grote nokbalk.
Estlandse folklore vertelt van een regenboogslang die regen brengt. Het zuigt het op uit meren en rivieren en stort het dan weer over ons uit als regen.
Abe,
Bedankt voor het regenboog licht! Wat goed dat de regenboog allang in ons is, misschien zonder dat we ‘t zelf weten.
regenboog
arco iris
arco baleno
in Basa Sunda (West Java)
is zelfs haar naam zo schoon:
katumbiri sunda;
bodas, koneng,
bérem, hejo, bulaó,
kurilap-kurilap di langit
di gancangkeun ku kilat
geleduk-gekeduk cetér!
(dit gedicht is zojuist ontstaan)
Hartelijke groet,
Magda (Bidadari Kertadipradja)
Ik zie de veelkleurige mantel en regenboog als gegeven voor de eenheid tegenover de verdeeldheid in de kerk. Zorg daarvoor en de pot met goud is binnen handbereik.
niet waar
In Surabaya ( Oost Java bevindt zich de jembatan merah, de rode brug over de Kali mas, de gouden rivier waaronder volgens de overleveing de haai( sora) en de krokodil(baya) gevochten hebben.
De brug of boog is van wezenlijk belang. Bij Castaneda moesten de leerlingen samen een brug oversteken om daar een spleet naar de andere wereld te gaan, waarbij de tijd stilstond.
In de vrijmetselarij is er een (rode)graad genaamd de Holy Royal Arch
waarin het de vereniging met het eigen innerlijk wezen betreft.