Je ziet met kerst regelmatig een bijzonder teken voor de ramen hangen; de kerstster. Een ster met vijf punten, een sfeervolle verlichting in deze donkere dagen, met zelfs een vroom verhaal erachter hoe drie koningen op pad gingen om een kind te vinden dat de Messias zou gaan worden. Om dat kind te vinden moesten zij een ster volgen. Uiteindelijk scheen de ster exact boven de stal of grot waar het kindeke Jezus geboren was. Op zes januari, met Driekoningen is hun missie volbracht! (1)
Dit vrome verhaal schuurt aan alle kanten: de wijzen blijken ‘magi’, magiërs of sterrenwichelaars te zijn, hoogst verdachte lieden, en de ster wordt meestal afgebeeld als het verfoeide occulte pentagram. Als de ster met twee punten naar boven staat wordt het zelfs gezien als het teken van de gehoornde, een teken des duivels! Met de twee punten naar beneden is het onschuldiger; je kan er dan een gestileerde mens in zien. Hier valt te denken aan het Leonardo da Vinci mannetje. Toch blijft het een verdacht teken. Het is toch opmerkelijk dat juist dat teken met kerst in – en zelfs op – de huizen van de meest godsvruchtige families te zien is. (2)
Sterrenstof
Bij de duiding van de kerstster is het belangrijk om te weten dat sterren in de oudheid soms gezien werden als openingen in de hemel van waaruit de zielen van mensen konden incarneren. Bij het afdalen in het vlees bekleedt de ziel zich het allereerst met ether. Zo wordt het astrale lichaam van de mens gevormd dat gemaakt is van het sterrenstof van zijn of haar ster. De bewegingen van die ster aan de hemel bepalen het lot van de mens die onder die ster geboren is. (Vandaar dat de geboortedatum zo’n belangrijk gegeven is in de astrologie.) De mens wordt geregeerd door de ether van zijn ster, maar is ook gemaakt uit de vier andere elementen: aarde, water, vuur en lucht. Elke punt van het pentagram staat voor een van deze elementen en de bovenste punt staat voor het vijfde element ether. (3)
Venus en Maria
Maria als Stella Maris
De koningin van de hemel en de ‘moeder der sterren’ in het nabije oosten was Ishtar of Astarte. Bij de Grieken heette zij Astraea. Frappant genoeg zijn al deze namen verwant aan ons woord voor ster. Vanaf de Romeinse tijd is de hemelkoningin beter bekend als Venus. Zij werd in de christelijke tijd weer geïdentificeerd met Maria als Stella Maris, sterre der zee. Deze titel werd ook gedragen door Ishtar en Venus. De planeet Venus is een hemellichaam waar reizigers (vooral zeelieden) zich vroeger op oriënteerden. Ook de astrale reiziger kon tijdens zijn trance via Venus de weg terug vinden naar zijn aardse lichaam.
Het pentagram van Venus uit de Sleutel van Salomo (vijftiende-eeuwse grimoire)
In de Bijbel staat inderdaad dat de wijzen een ster in het oosten hebben gezien. Deze ster zou daarmee prima Venus kunnen zijn; de planeet die vlak voor de zonsopgang in het oosten te zien is. Zij kondigt zo de geboorte van de zon aan. Zeker met de kerst/ midwintertijd – als de zon op zijn laagste punt is en vanaf dat moment langzaam maar zeker weer gaat klimmen – is dit een belangrijk moment. De zon lijkt bij zonsopgang uit de schoot van moeder aarde geboren te worden. De ster Venus geeft de plaats aan waar de vagina van de moedergodin is. Dààr is de Venusheuvel, de ‘mons veneris’. Dat in deze berg of heuvel van vrouwe Venus een grot ligt is overduidelijk. (5) Dit is de geboorteplek van het zonnekind. Ook in de apocriefe boeken ligt het kindeke Jezus in een grot die wordt beschenen door een ster.
Het pentagram en de grot van Pherecydes
Al voor de Sumeriërs was het pentagram o.a. een symbool voor een put of holte. Voor Pherecydes de pythagoreeër (een Griekse wijsgeer uit de vijfde eeuw v.o.j.) stond het symbool voor een grot in de onderwereld met vijf nissen of uitsparingen en een centrale ruimte. Hij noemt dit de ‘pentemychos’. Hierin werd het zaad van Chronos – de god van de tijd – bewaard, van waaruit de kosmos zal ontstaan. Zo had het de connotatie van een incubatieplek. Via de ‘mychos’ konden de zielen uit de onderwereld komen. Helden gebruikten deze ingang om in de onderwereld te komen op zoek naar wijsheid. Dit doet sterk denken aan de ster als poort voor de ziel naar onze wereld.
De pythagoreeërs noemden het teken van het pentagram ‘hugieia’ wat heelheid en gezondheid betekent. Het is het teken van de mens die in zijn element zit. De verschillende elementen waar de mens uit bestaat zijn volkomen in harmonie met elkander. Vanuit zijn centrum als ‘pentagon’ straalt deze mens naar vijf zijden uit. Wie zo als microkosmos leeft wordt een stralende ster, een kracht uitstralend centrum dat door ieder wordt vereerd en aanbeden. Het is niet vreemd dat Jezus onder zo’n teken geboren werd, hij was een voorbeeld van zo’n mens als ‘superster’, maar zeker niet de enige! (6)
Gawain en het pentagram
Hiermee zijn de betekenissen van het pentagram bij lange na nog niet uitgeput! In het veertiende-eeuwse gedicht ‘Gawain and the green knight’ wordt verteld dat Gawain het pentagram op zijn schild voert. Aan de binnenkant van zijn schild stond een afbeelding van Maria. De dichter noemt het de eindeloze knoop en vertelt dat het teken ooit bedacht is door de wijze koning Salomo. Het embleem staat o.a. voor het feit dat Gawain ‘faultless in his five wits’ is: hij heeft zijn vijf zintuigen onder controle.
Zo staat het pentagram voor de vijf zintuigen (zien, ruiken, voelen, proeven en horen) waarmee je de materiële wereld ervaart. Zonder deze zintuigen is de aardse materie niet kenbaar. In de tarot staat het teken van het pentagram dan ook voor het vrouwelijke element aarde, waarbij aarde staat voor de zintuiglijke ervaring. Wat dat betreft past het teken net zo goed bij Morgaine als bij Maria. Morgaine is in het gedicht van ‘Gawain en de groene ridder’ degene die de deugd van Gawain op de proef stelt. Zij wordt zelfs in de tekst een Godin genoemd! Maria en Morgaine zijn twee kanten van dezelfde medaille (of hier schild). De mooie maagd en moeder Maria staat hier tegenover de lelijke oude vrouw Morgaine, als de twee kanten van de ‘mater materia’. Als zomer tegenover winter en leven tegenover dood, de een kan niet zonder de ander bestaan. (7)
Drudenfuss
Hamelen, Bürgerhus, 1560
Het pentagram werd in Duitsland ook wel ‘Drudenfuss’ genoemd. Dit wordt vaak verkeerd vertaald als ‘druïdenvoet’. Maar de drude is geen druïde, het is een nachtmare of – beter gezegd – een heks die nachtmerries bezorgt! Zij wordt in de folklore meestal omschreven als een lelijke, oude en zwaargebouwde vrouw. (Ook Morgaine wordt in ‘Gawain and the green knight’ als zodanig beschreven.) Het pentagram als ‘Drudenfuss’ is de voetafdruk van deze drude. Deze is zeer te vergelijken met de maretak. Het zijn beide de overblijfselen van een bezoek van de mare of drude. De drude is het ‘alter ego’ of de geest die door de heks gezonden is naar haar slachtoffer om die te kwellen. Tegelijk biedt dit teken bescherming tegen de aanvallen van ‘druden’. In het perfecte evenwicht tussen de vijf elementen vindt je bescherming tegen vampiristische aanvallen. Het is in deze context een bijzonder interessant gegeven, dat in Duitsland drude of trude ook een benaming is voor het vrouwelijk geslachtsdeel. Het is verwant aan het Nederlandse scheldwoord trut. Ook dit woord heeft dezelfde betekenis. Zo is dit woord te duiden als een merkwaardige scheldcombinatie van heks en – excusez le mot – kut. Juist het vrouwelijk geslachtsdeel is iets dat een man enorm uit zijn evenwicht kan brengen.. (8)
De appel en het pentagram
Een subtiel embleem voor deze connectie tussen het pentagram en de vulva is de appel. Wie de appel dwars door midden snijdt zal de vorm van een vijfster vinden. Wie deze doormidden snijdt van de steel tot de kroon, vindt juist een vorm die aan de vagina doet denken. Toen Eva aan Adam een appel presenteerde, bood zij hem daarmee seks en tegelijk geboorte in de wereld van de vijf zintuigen aan. Dit is tegelijkertijd een val uit het paradijs van de baarmoeder. Morgaine als godin doet eigenlijk hetzelfde. Zij verlokt ondeugdzame ridders door middel van een verleidelijk gezichtsbedrog, een ‘fata morgana’, om met haar mee naar haar vallei te gaan. Eenmaal in de vallei van de vijf zintuigen is er geen weg meer terug. Dit is de ‘val sans retour’. De mens is als deze ridder verdwaald in onze wereld van het zinnelijke. Het teken van deze illusionaire wereld is het pentagram. (9) Pas met Maria als ‘tweede Eva’ komt er een uitzicht op verlossing uit deze ‘gevangenis van het vlees’. Doordat zij als maagd toch een kind krijgt, kan dit kind de omgekeerde weg afleggen en in zijn leven al terugkeren tot de ‘geest’.
Conclusie
Jezus Christus daalt af via de ster als pentagram. Deze wijst de plaats aan waar zijn incarnatie plaats gaat vinden: in de baarmoeder/grot van zijn moeder Maria. Op het moment van geboorte komt het kind uit de zachte duisternis van de baarmoeder, via de vagina, in het felle licht en de koude harde materie. Met al deze elementen is het pentagram verbonden. Maar het teken van het pentagram staat niet alleen voor het proces van geboorte in de zintuiglijke wereld. Als teken van de mens in perfecte harmonie wijst het ook de weg al aan hoe we deze harde wereld kunnen verzachten door te stralen als een ster en uiteindelijk deze wereld – en daarmee deze illusie – kunnen verlaten door onze ster te volgen. (10)
Abe van der Veen
1) Mattheüs 2:
1 Toen nu Jezus geboren was te Bethlehem, gelegen in Judea, in de dagen van den koning Herodes, ziet, enige wijzen van het Oosten zijn te Jeruzalem aangekomen. Zeggende: Waar is de geboren Koning der Joden? want wij hebben gezien Zijn ster in het Oosten, en zijn gekomen om Hem te aanbidden.
9 En zij, den koning gehoord hebbende, zijn heen gereisd; en ziet, de ster, die zij in het oosten gezien hadden, ging hun voor, totdat zij kwam en stond boven de plaats, waar het Kindeken was.
Dit verhaal is ook in de volksrituelen terecht gekomen: in verschillende plaatsen in Europa gaan – tot op de dag van vandaag – kinderen, verkleed als drie koningen, met een draaiende ster langs de deuren. Hun reden is wat prozaïscher dan die van de drie wijzen, ze zoeken geen kind, maar geld of snoep. Vroeger waren het jongemannen die met de ster rondliepen. De draaiende ster is te interpreteren als het jaarwiel dat stil staat met de midwinter en nu weer draait, of als de zon die wedergeboren is en weer stijgt aan de hemel. (Farwerck – Noordeuropese mysterieën p. 273) Zie ook mijn artikel over het Heilig boontje: http://www.abedeverteller.nl/driekoningen-en-het-heilig-boontje/
2) Die duivelse associatie heeft het pentagram pas echt gekregen in de negentiende eeuw toen Eliphas Levi het beschreef als het teken van Baphomet, de gehoornde god en als negatief als het met de punt naar beneden is gekeerd. Daarvoor werd dit niet op zo’n expliciete manier vermeld. http://freemasonry.bcy.ca/anti-masonry/pentagram.html
3) Met de punt naar beneden staat het voor de geest die indaalt in de materie, met de punt naar boven is het de geest die regeert over de materie.
Walker – Dictionary of symbols and sacred objects p. 74
4) http://nl.wikipedia.org/wiki/Sterre_der_Zee
Walker – Dictionary of symbols and sacred objects p. 74
Al in de ‘Sleutel van Salomo’ – een grimoire uit de veertiende of vijftiende eeuw uit Italië – komt de associatie voor van Venus met het teken van het pentagram. http://www.esotericarchives.com/solomon/ksol.htm
5) Her en der in Europa liggen bergen en heuvels waar de liefdesgodin Venus zou wonen – met als bekendste de Hörsellberg in Duitsland. Het is wel erg toevallig dat de schaamheuvel ook Venusheuvel heet.
6) Ook de associatie van het pentagram met de ‘gulden snede’ maakt het een symbool voor de perfecte mens en voor de mens als microkosmos.
In deze versie staan er twee punten boven, zodat het teken een indaling van de ether in de stof laat zien. Allesbehalve duivels in dit geval!
http://en.wikipedia.org/wiki/Pentagram
http://web.eecs.utk.edu/~mclennan/BA/PP.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Pherecydes_of_Syros
http://www.thelemapedia.org/index.php/Pentagram”>http://www.thelemapedia.org/index.php/Pentagram</ 7) http://www.english.uga.edu/~jdmevans/Personal/greenshield.pdf”>http://www.english.uga.edu/~jdmevans/Personal/greenshield.pdf
Sir Gawain and the green knight – ed. Radice en Baldick p. 135 en p. 49 vs. 642 -692
Verder wordt het pentagram in het gedicht geassocieerd met zijn vijf vingers die hem nooit falen en met de vijf wonden van Christus aan het kruis die – als je ze met elkaar verbindt – een vijfster vormen. Dit staat voor de redding van de ziel.
8) Sir Gawain and the green knight – ed. Radice en Baldick p.62 vs. 947 -1000
http://en.wikipedia.org/wiki/Drude”>http://en.wikipedia.org/wiki/Drude
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/trut”>http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/trut
Walker – Encyclopedia of myths and secrets p. 782
Bachtold Stäubli – Handwörterbuch des Deutschen Aberglaubens p. 117
9) Sir Gawain and the green knight – ed. Radice en Baldick p.138-139
10) Er is veel te vinden over de christelijke symboliek van het pentagram in dit artikel: http://www.hroarr.com/the-rose-and-the-pentagram/
Je vind het pentagram aangebracht in diverse middeleeuwse kerken. Zie o.a. de volgende voorbeelden.
fig 1 Adderbury Church Oxfordshire 15e Eeuw
fig 2 uit de kerk Santa Maria do Olival in Portugal ca. 1150
fig 3 is uit een kathedraal in Split ca. 1100
Verdere bronnen:
http://freemasonry.bcy.ca/anti-masonry/pentagram.html”>http://freemasonry.bcy.ca/anti-masonry/pentagram.html</
Abe, wat een fantastich stuk, heerlijk om te lezen en bijzonder leerzaam.
Dank je wel 🙂
Hoe mooi deze symboliek! en wat zijn wij mensen toch armoedig dat we de verhalen niet meer kennen. ook hier weer denk ik: geef het door aan kinderen en kleinkinderen. het maakt het leven zo veel rijker ( en begrijpelijker)
Dank je. De wereld van verhalen, rituelen en symbolen geeft voor mij verdieping aan mijn (innerlijke) leven en is zeker de moeite waard om door te geven!
Met de punt naar beneden staat het voor de geest die indaalt in de materie…
Dat betekent dus: incarnatie.
Alleen domme heilige boontjes kunnen dat als negatief ervaren.
Geweldige site, heel erg bedankt voor je mooie inzichten.
Ik wil je graag als voorstel voor een lezing inbrengen in mijn Loge in Bussum. Een werkplaats onder de Orde Le Droit Humain, een gemengde Orde. Zou dat mogen? met hartelijke groet Maarten
Dank je wel! Dat doe ik met alle plezier. Voor een lezing of vertelling kan je mailen naar abedeverteller@hotmail.com
Wat ene schitterend verhaal. Bravo. En natuurlijk bedankt.
In Indonesie wordt door de Toraja van Sulawesi gesteld dat de mens afkomstig is van de Pleiaden, het zevengesternte. Daarom hebben de daken van de huizen een (omgekeerde) bootvorm.
Op Java bestaat het verhaal van Jogo Tarup, de held die de slendang (draagdoek) van een van de zeven badende Widadaries steelt, waardoor zij niet terug kan naar de hemel (een van de sterren van de Pleiaden is moeilijk te zien met het blote oog.) Zij blijft bij hem en kookt voor hem. Hij mag niet in de rijstpot kijken, want als er nog maar een rijstkorrel in zit, wordt dit steeds weer aangevuld. Hij kijkt natuurlijk toch in de pot en dan is het afgelopen.
De pentagram komt in de vrijmetselarij terug als de vlammende ster, de mens staat na zijn reizen in het volle licht.
Elifas Levi gebruikte de pentagram op de kop met de bok voor zijn rituele magie.
Volgens mij is de Drudenfuss het Salomonszegel en dan een zespuntige ster.