We komen allemaal voort uit de buik van de moeder en we zullen allemaal terugkeren naar de buik van moeder aarde. Het eerste ploegen en zaaien waarmee het oude agrarische jaar van start ging, is te zien als een bevruchting van moeder aarde. In de gedichten uit het oude Sumerië roept de godin Inanna al tegen haar minnaar Dumuzi: ‘Beploeg mijn vulva, beploeg mijn hoge veld, beploeg mijn natte grond!’ (1) Het ploegen en zaaien in Europa begon op zijn vroegst rond één februari. Alvorens met het werk te kunnen beginnen was er eerst een rituele reiniging en een rituele vruchtbaarheidsopwekking nodig.
Imbolc en Brigid
In Ierland heette dit feest Imbolc en werd gevierd op één februari (volgens de Keltische tijdsrekening beginnend bij de avond van 31 januari). Imbolc betekent waarschijnlijk rond de buik en is verwant met de Indo-Europese wortel ‘Hmelg’, wat zuivering betekent. Men ploegde de eerste vore rondom de akker, die te zien is als de buik van de godin. Ook het beeld van de godin werd rondom het veld gedragen. Hierdoor werden de akkers energetisch gezuiverd. (2)
Bridget Creevaghbaun
Imbolc is gewijd aan de Keltische godin Brigid. Haar feestdag is ook op één februari. Zij is de drievoudige godin die in Kildare in Ierland haar tempel heeft waar in haar haard een eeuwig vuur brandend wordt gehouden. Zij koestert haar innerlijke vlam, want daarmee kan ze haar belangrijkste functies uitoefenen als godin van de genees-, dicht- en smeedkunst. Na de kerstening van Ierland werd ze de belangrijkste vrouwelijke heilige van het land.
Op haar dag werd in de Hebriden Bride oftewel Brigid welkom geheten in huis. Deze ‘bruid’ was een – als een vrouw aangeklede – korenschoof, die samen met een knots in een mand werd gedaan en vervolgens in de haard werd verbrand. Als er de volgende ochtend een indruk van de knots in de as te zien was zou dat een vruchtbaar jaar betekenen. Deze besmuikte seksuele symboliek is een stuk explicieter in het gebruik van het Heilig Huwelijk van de god en de godin in de pas geploegde vore. Een dergelijk huwelijk tussen Brigid en de Dagda wordt wel gesuggereerd, maar harde bewijzen ontbreken. (3)
Toch in het bruid zijn van Bride en ‘the breeding’ van Brigid (dat werd uitgesproken als Breed), is zij te zien als de behoedster van het nieuwe leven. Zij is de kracht die ervoor zorgt dat het ei uitgebroed wordt, dat het vlammetje tot een vuur wordt, dat het brood in de oven gaat rijzen en het zaad in de grond zal ontkiemen.
De Keltische zweethut
Aan Brigid werden ook genezende bronnen gewijd. Naast zulke bronnen zijn de ruïnes van gebouwtjes gevonden van Keltische zweethutten (een soort van primitieve sauna’s). Een bad in zo’n bron zou je van diverse kwalen kunnen genezen. Ook de bomen rondom de bron konden je ziekte overnemen. Je hing daarvoor een met zweet doordrenkte doek (een zgn. ‘clootie’) in de boom. (4) De zweethut zou ook helpen tegen een aantal kwalen. Je zou de zweethut, de oven en de pas ingezaaide akker kunnen associëren met de baarmoeder van de Grote Godin.
Brigid en de Keltische zweethut passen goed bij elkaar. Zij hoort bij zweet en vlammen; is het niet in de smidse dan wel bij de haard en anders wel in de verduisterde hut, waar de Ierse bard zijn gedichten memoriseerde. Maar eigenlijk is zij de donkere aarde zelf, de buik, de akker met het zaad. In haar zit de vlam die gekoesterd moet worden, het zaad dat gezaaid is met Imbolc en nu rust in de moederschoot en wacht op het juiste moment om te ontkiemen. Wellicht deed de mens mee met de natuur door ook terug te gaan in de baarmoeder door middel van het zweethutritueel. Hier is echter geen direct bewijs voor te vinden.
Romeinse feesten in februari
Het wordt wel aannemelijker als je dit Keltische feest vergelijkt met de Romeinse gebruiken in februari. Het woord februari komt van ‘februare’ wat rituele reiniging betekent. Het houdt ook verband met de ‘februa’, oftewel de zweep. Tijdens het Romeinse feest Februa werden er rituele wassingen en dompelingen gehouden. Dit was een feest ter ere van de Romeinse god van zuivering en dood, Februus of anders mogelijk voor de godin van de koortsen; Febris.
Dit feest werd, tegelijkertijd met de Lupercalia, op vijftien februari gehouden. Tijdens de Lupercalia gingen twee jongelingen – slechts gekleed in de huiden van twee pas geofferde bokken – de straat op. Zij hadden zwepen (‘februa’) bij zich waarmee ze de vrouwen sloegen. Deze ontblootten gewillig hun ruggen omdat deze handeling vruchtbaarheid zou brengen. Ook het Romeinse woord ‘febris’ voor koorts hangt hiermee samen.
Juist in Rome ging een ritueel bad – zoals men dus nam tijdens de februa – bijna altijd samen met een bezoek aan de sauna. Daar werd en wordt zweet en verhitting opgewekt, oftewel een kunstmatige koorts! Een typisch gebruik bij Finse sauna’s is het slaan met roeden van berkentwijgen om zo de poriën zich nog verder te laten openen en zo het zweet eruit te laten stromen. Mogelijk gebeurde dit ook in Rome en ontstond zo de samenhang tussen ‘februa’, oftewel de zweep en ‘febris’, de koorts. (5)
Een ander interessant feest dat in januari of februari werd gevierd (in ieder geval vòòr zeventien februari) is de Fornacalia. Het feest ter ere van Fornax godin van het brood en van de ovens. Het feest was bedoeld om het bakken van het brood goed te doen slagen. Toch is de kans groot dat er meer gebeurde dan een onschuldig broodoffer. Van Fornax komt namelijk ook ‘fornices’ wat onder andere bordeel betekent en ‘fornicare’ oftewel ‘to fornicate’, ontucht bedrijven. Ook het woord ‘inferno’ oftewel hel is hieraan verwant en dat het er daar heet aan toe gaat hoef ik niet uit te leggen. Blijkbaar werd er een verband gelegd tussen de oven en seks. In de bronnen wordt ‘febris’ nogal eens liefdeskoorts genoemd. In dit geval de hitte van twee lijven die tegen elkaar aan wrijven. Het gaat hier dan wel om de rituele seks van het heilig huwelijk van Jupiter en Juno Februtis.
Een groter baarmoedergevoel als in een zweethut heb ik zelf nooit meegemaakt. Dit zweten en de onderdompeling in koud water erna zuivert en reinigt. Je voelt je als herboren, uit de warme duisternis van de baarmoeder terug in het licht. Wie weet was dit ooit onderdeel van Imbolc. Het past in ieder geval prachtig binnen de symboliek van dit seizoen waarin onder de bescherming van Brigid een vlammetje tot een vuur, een homp deeg tot een brood, een zaadje in de aarde tot een korenhalm en een zaadje in de buik door versmelting met het ei tot een mens kan groeien.
Abe van der Veen
1) Wolkstein en Kramer – Inanna queen of heaven p.37
2) Lankester – De acht jaarfeesten p. 94
3) Frazer – The golden bough p. 134
4) http://en.wikipedia.org/wiki/Clootie_well
http://en.wikipedia.org/wiki/St_Brigid%27s_Well
http://www.irishmegaliths.org.uk/sweathouses.htm
5) Lankester – De acht jaarfeesten p. 91-92