Sint is een boeman, laat dat duidelijk zijn. Een boeman is een waarschuwing voor kinderen: blijf uit de buurt van water, anders grijpt de waternekker je (anders verdrink je)! Blijf in de buurt van het huis, anders pakt de weerwolf je (anders verdwaal je)! Ga in het donker niet buiten spelen, want anders grijpt de wilde jager je of neemt het dodenleger je mee (nemen enge mannen je mee)! Zo gaf je als ouder grenzen aan, je gaf aan waar het veilig is en waar niet.
De inwijding van de mannenbond
Maar op een dag ben je er als kind aan toe om je angsten te overwinnen. Een enge, imposante kerel roept: ‘zijn er hier nog stoute kinderen?’ En jij roept ja, want je bent stout, je bent dapper. Zo wordt je meegenomen in de zak van zwarte Piet, over de zee gevaren en naar Spanje gebracht. Je gaat het duister, de nacht in, bij je moeder en je kleine broertjes en zusjes vandaan. Als de zak opengaat wordt het geheim verklapt: wij zijn je ooms, je oudere broers, je buurman, maar als we ons zwart maken, als we in het pak gaan, veranderen we en worden Pieten, geesten, Klazen, goden. Vanaf nu wordt jij een van ons. Je kruipt onder moeders rokken vandaan en wordt een man, of minstens een knaap! Het is een spannend geheim waar je deelgenoot van wordt gemaakt. Je hoort nu bij een nieuwe groep van zij die weten, je bent geen klein kind meer. En zo verandert de boeman in een bondgenoot. De angst is overwonnen. Niet meer het zoet van het snoep van de kinderen is je beloning, maar het zakje met zout om je vlees mee te kruiden voor de stoute, de dappere, de echte man! (2)
(Links Sinterklaas en knecht Ruprecht, rechts de Amelandse Sunneklazen komen er aan)
Wodan en Sinterklaas
De opperboeman uit de heidense tijd is Odin, die in onze streken Wodan werd genoemd. De wolven en beren die je zouden opeten als je te ver het bos in dwaalt, zijn de aan hem gewijde dieren. De nekker die loert in het water, staat ook bekend als ‘old Nick’, de duivel, of nog ouder Hnikkar, een bijnaam van Odin. Maar de nik in de stam van het woord kan ook op Nicolaas slaan! De Wilde Jacht die je meeneemt in de nacht wordt in vele versies aangevoerd door Odin of Wodan, maar een enkele maal ook door sint Nicolaas! (3)
De jonge knapen in de heidense tijd die gewijd werden aan Odin moesten hun angsten te boven komen. Lukte dit niet, dan schaamde je je rot en was je een moederskindje. Dus ging je de nacht in en overwon je je angst voor het donker met zijn monsters en spoken. Ten teken daarvan schilderde je je gezicht zwart. Zoals de krijgersbende genaamd de ‘harii’ dat al deden in de Oudheid, ze zijn te vergelijken met het ‘heir’, het dodenleger van Wodan of Herla. (4)
Overwinnen van je grootste angst
Je stond tegenover wilde beesten of woeste mannen en bevocht ze. Je overwon je angst voor de boze, woedende en razende kerels en werd zo één van hen. [Dit zijn de makkers van staakt uw wild geraas, makkers van het wilde heir!] In je extase kon je het berenhemd aantrekken en berserker worden of het wolvenhemd aan trekken en ulfhednar c.q. weerwolf worden, of je gezicht zwart maken en behoren tot het leger van Odin/Sinterklaas. Je werd het diepe in gegooid, je trotseerde de ijzige handen die je de diepte in wilden trekken, je zwom en bereed de golven alsof het een waterpaard was, de waternekker, Hnikar, de hinniker en je leerde zwemmen. Je leerde het dodenpaard te bereiden, de schimmel, geen reëel paard, maar een schim, een geest. Je werd de ‘Schembart’, de bebaarde geest die kinderen meenam om ingewijd te worden. (5)
Schembart van Neurenberg
Zo werd je één van hen, je hoorde erbij. Een man in het gevolg van Odin, een hele eer, die je door je getoonde moed had gewonnen. Als je de angst overwonnen had, was de boeman geen grote engerd meer. Hij was je god geworden. Niet de verre transcendente god, maar de god dichtbij, die je in je extase zelf kan worden. Je had de angst onder ogen gezien en hem toegelaten, je leerde de kracht erachter kennen en hem meester worden. Zo leer je de energie kennen van iets dat (oorspronkelijk) groter is dan jezelf. En zo ben je zelf je grootste angst geworden. Want wat is er geruststellender dan te weten dat er in het hele enge bos niets rondloopt dat enger is dan jijzelf? (6)
Odin, Yggr en ‘oger’
Odin zal schrik aangejaagd hebben. Hij was de opperboeman in de heidense tijd. Een van zijn bijnamen was Yggr, wat de verschrikkelijke betekent. Yggr kwam mogelijk later in de sprookjes terecht als de boeman genaamd ‘oger’; een grote, woeste, bebaarde, kinderetende kerel. (7) Echter voor zijn ingewijden was Odin meer, veel meer! Hun Odin was de geliefde, ontzagwekkende oppergod. De wijze inwijder, de grote leider met een alziende blik. Hierin is hij vergelijkbaar met de geliefde en alwetende sint van onze tijd.
Odin is de god der doden, zoals sint zijn doden c.q. Pieten heeft. Hij is de god van de inwijding, zoals de sint de dappere kinderen meeneemt en inwijdt. Hij is God van de midwintertijd. Sinterklaas heeft zijn feest slechts een paar weken eerder. En Odin is God van de poëzie, en ook met sint moet je rijmen. Hij was god van de vele namen. Was één van die namen Nicolaas, leefde hij voort in de sint? Odin leeft voort als heilige, maar welke heilige? Odin leeft voort als God, maar welke god? Het is in ieder geval één die je zelf kan worden als je roept met een holle stem; ‘Zijn er hier nog stoute kinderen?’ (8)
Abe van der Veen
1) Dit stuk is behoorlijk speculatief omdat het verband tussen Sint en wilde jacht, Odin en wilde jacht, Odin en Sint, Sint en mannenbonden + inwijding allemaal niet bewijsbaar te maken is, er zijn alleen aanwijzingen voor. Lees het dus graag als inspiratie, niet als wetenschap.
– Mijn vader werd als kind in de jaren veertig nog bang gemaakt met de weerwolf.
2) Noordeuropese mysteriën – Farwerck
Deze zinnen zijn geïnspireerd op de Sundeklazen en Klaasomes van de Waddeneilanden, maar ook op de Germaanse mannenbonden die er ooit in de oudheid geweest zouden zijn. (Kultische Geheimbunde – O. Höffler)
Als kind opgegroeid in het kleine Friese dorpje Ryptsjerk gingen wij te Sinterklaazjen. De oudere – niet meer gelovende kinderen – verkleden zich als sint en Piet en gingen langs de deuren vooral langs de gezinnen met kleine sint-gelovige kinderen. We strooiden daar in de huiskamers met pepernoten en riepen: ‘zijn er hier nog stoute kinderen?’ Vervolgens werden we getrakteerd op snoep.
3) Phantom armies of the night – Claude Lecouteux p. 205 Lecouteux betwijfelt of dit om een doorlopende traditie gaat. Hij vermoedt dat Odin er later weer bij is gehaald.
Noordeuropese mysteriën – Farwerck p. 97 Hij wordt zo genoemd in de middeleeuwse Saksenkroniek. Voor Hnikar zie Edda – Otten Reginsmal vs 18. Daar staat Odin op een rots te midden van de golven en noemt zich Hnikar (oproerkraaier) en geeft raad aan de jonge held Sigurd.
4) Noordeuropese mysteriën – Farwerck p.186
De Harii zijn een van de Germaanse krijgersbonden die door Tacitus worden genoemd in zijn De Germania. Odin of Wodan wordt hier niet genoemd, wel de associatie met nacht en het dodenleger.
5) De waternekker wordt vaak geportretteerd als een waterpaard. In Duitsland heet hij Nick of Nickelmann en is half man, half vis. Northern Mythology – Thorpe p.491
http://de.wikipedia.org/wiki/Schembartlauf De Neurenbergse Schembart hoort meer bij het carnaval, maar als beeld van een angstwekkende schimbaard die kinderen meeneemt past hij goed bij mijn verhaal.
6) Vrij naar Terry Pratchett; door deze wijsheid loopt de heks Granny Weatherwax erg kalmpjes in het donker alleen door een bos.
7) Walker – Dictionary of symbols and sacred objects ogre
De oger werd plots weer bekend door de Pixar anti-held Shrek.
8) De gelijkenissen tussen Odin en Nicolaas zijn frappant. Maar dat is geen reden om te spreken van een rechtstreekse identificatie. Je kan zeggen dat ze een zelfde functie hebben en in een tijd dat andere goden verboden waren, was de ‘next best thing’ een heilige. Hij werd al snel omhangen met dezelfde functies en eigenschappen. Dit is niet hetzelfde als een directe ontlening.
Reblogged this on alexmiedema and commented:
Vanavond vier ik Sinterklaas bij mijn ouders, met al hun nazaten plus aanhang. Abe de verteller heeft een leuk stukje over deze traditie geschreven. Enjoy!
Héél interessant… vooral voor iemand die op 6 december de echte Sint viert (Odin dus) en die aan haar leerlingen(12-15 jarigen) een beetje cultuur wil meebrengen en hen wakker wil maken door hen opnieuw eeuwenoude tradities, waarheden… over te brengen. Dit was de taak van de barden… waarvan, u volens mij toch ergens deel van uit maakt (willen, nillens,)
Alvas bedankt. Hopelijk tot ooit…
Dank je wel! Nieuwe generaties wakker maken voor de kracht van oude tradities, daar de diepgang van willen overbrengen, past wat mij betreft absoluut bij mij. Is het niet als schrijver dan wel als verhalenverteller..
over een paar dagen vieren we sunneklaas,ik mag en kan niet erover praten,ik heb een zwijgplicht,ik vind het goed dat het nog bestaat,en moet ook zo blijven.
Als ik dit allemaal lees, is Sinterklaas nooit een goedheiligman geweest, maar iets duisters. Zo ook zijn helper (zwarte) piet. Dus nu wordt zwarte piet geweerd omdat hij met het slavenverleden geassocieerd wordt, maar de duivel en allerlei andere duistere figuren zijn dus normaal. Kinderen worden bang gemaakt en worden eigenlijk onbewust door satan en andere boze geesten beïnvloedt. Ook al lijkt het allemaal een heel gezellig kkinderfeest. Ik werd vroeger als kind ook bang van “Krabbedoelie” met zijn rammmelende kettingen, zijn roede en de zak. Toch allemaal héél bedenkelijk en Sinterklaas is voor mij nu een heel ander (feest) nadat ik dit gelezen heb. Toch maar niet meer vieren dan ?
Eindelijk iemand die nog de magie van de voorouders voelt…
Bravo!
ik ben in het bezit van kranten van het jaar 1913 waarin sint nicolaas een volksheilige is en op zijn paard de kinderen komt blij maken met speelgoed en hen even doet vergeten hoe arm hun ouders wel niet waren .vanwaar die uiterst belachelijke heksenjacht tot zelfs oproep om hem te vermoorden hedendaags vandaan komt is iets waar ik niet bij kan en krampus gebruiken om je verhaaltje te versterken is hier dus ook weer een mooi vb van. goed bezig abe de verteller
Ik bespeur wat cynisme? Lees ook mijn andere artikelen over Sinterklaas. Dat de Sint als kinderschrik werd gebruikt is boven alle twijfel verheven. Natuurlijk is de sint ook een goedheiligman, lief en gul, maar zonder die ‘engere’ kant van de sint is het verhaal niet compleet.
super sinterklaas
bedenk me nu pas dat stout vroeger de betekenis van ‘dapper’ had. (vergelijk de uitdrukking ‘de stoute schoenen aantrekken’) En dan is het logische dat de stoute kinderen mee gingen in de zak.. dat waren dus inderdaad gewoon de dapperen, die geschikt waren voor Odin’s leger.. Pff, dat ik daar op deze leeftijd pas achter kom! 🙂
Nicolaas is in het Grieks Nikelaos, nike, de overwinning en laos, het volk. Het is Jupiter de heerser van het teken Boogschutter (21 nov. – 21 dec. met daarna Saturnus de heerser van het teken Steenbok (21 dec. – 21 jan. Met 31/12 Sylvesterabend) van 21 dec. tot 24 dec. zit licht vast om dan los te komen.